Sinds 2012 zijn de uitgaven aan dure kankermedicijnen explosief gestegen. Tegelijkertijd levert in veel gevallen van uitgezaaide kanker de behandeling met deze middelen niet de gewenste extra levensverlenging op. Dit blijkt uit een analyse van het belangrijke kennisinstituut Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL).

"Deze cijfers laten zien dat een discussie over de manier waarop we deze geneesmiddelen inzetten onontkoombaar is", zegt hoogleraar en IKNL-hoofdonderzoeker Valery Lemmens. "De groeiende kosten voor deze middelen gaan anders andere vormen van zorg kannibaliseren."

Zo gaf Nederland in 2012 in totaal ruim 1.1 miljard euro uit aan alle soorten geneesmiddelen. Toen was 'slechts' 27 procent van die uitgaven voor medicijnen tegen kanker.

In 2021 waren de totale geneesmiddelenuitgaven gegroeid naar 2,6 miljard euro. Die stijging werd voornamelijk veroorzaakt door de uitgaven aan middelen tegen kanker; het aandeel van kankermedicatie binnen de totale kosten van geneesmiddelen bedroeg in dat jaar 59 procent.

Tegelijk nam de extra levensverlenging bij veel vormen van uitgezaaide kanker volgens IKNL nauwelijks toe. "Ik denk dat we de maatschappelijke discussie moeten voeren over de vraag of we dat resultaat goed genoeg vinden gezien deze hoge kosten", zegt Lemmens.

Volgens de hoogleraar worden de medicijnen op dit moment vaak voor een grote groep patiënten ontwikkeld, terwijl die slechts bij een beperkt deel van de groep aanslaan. Daarnaast krijgen veel patiënten te maken met zware bijwerkingen. Dus ook al levert de behandeling een extra half jaar op, de kwaliteit van leven is dan vaak laag.

Lemmens: "Daarom is meer onderzoek nodig om de medicijnen gerichter in te zetten. Er zijn nu al voorbeelden van diagnostiek op basis van dna-mutaties bij patiënten waardoor we beter kunnen voorspellen of er ernstige bijwerkingen zullen zijn én of een middel aanslaat of niet."

Uit dergelijk onderzoek moet dan ook sneller de keuze gemaakt kunnen worden om een medicijn juist niet voor te schrijven. Door op kleinere schaal maar preciezer medicijnen voor te schrijven, denkt het IKNL dat de behandelresultaten zullen verbeteren en ook op kosten kan worden bespaard.

Die boodschap past in de visie van Nederlandse medisch oncologen. Zo wordt het gebruik van geneesmiddelen, zoals geïnstrueerd door de farmaceut, vaker kritisch geëvalueerd door deze beroepsgroep.

Gabe Sonke, een medisch oncoloog bij het Antoni van Leeuwenhoek en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, bewees recent met grootschalig onderzoek dat de behandeling van uitgezaaide borstkanker goedkoper kan en met minder bijwerkingen.

Het ging om een combinatiebehandeling van hormoontherapie en dure kankerremmers. De praktijk was dat die remmers meteen vanaf het begin van de behandeling werden ingezet. Sonke bewees met collega's dat overlevingstijd gelijk was als de remmer pas werd ingezet wanneer de hormonale therapie niet meer werkte.

Nieuwe standaard

Ook werd op jaarbasis aan tientallen miljoenen euro's bespaar, omdat dure kankerremmers gemiddeld zestien maanden korter werden gebruikt.

"Dit soort doelmatigheidsonderzoek naar een middel dat net op de markt komt zou standaard moeten worden" zegt Sonke. "Farmaceuten bewijzen met klinische trials de werking van een medicijn. Maar onderzoeken hoe je dat middel het meest doelmatig inzet, doen ze veel minder."

Volgens Sonke is er overleg met het ministerie van Volksgezondheid en de zorgverzekeraars om die doelmatigheidsonderzoeken structureel te financieren. "Het mooie van dit soort onderzoeken is dat het de zorg voor patiënten beter maakt en tegelijkertijd geld bespaart."

De Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten organisaties (NFK) staat volledig achter de doelmatigheidsonderzoeken en gepersonaliseerde behandelingen. Wel is er kritiek. Geneesmiddelen inzetten klinkt mooi, aldus belangenbehartiger Pauline Evers, maar daarvoor is meer klinische data nodig. En die is er nog niet altijd.

Daarnaast benadrukt Evers dat zij wel degelijk goede ontwikkelingen ziet bij sommige tumortypes waar wel degelijk veel vooruitgang is geboekt qua kwaliteit van leven en levensverlenging. "We gunnen alle patiënten met kanker die kans"

Evers pleit er ook voor om in het kader van kostenbesparingen en betere zorg niet alleen de focus te leggen op de problematiek rondom de dure geneesmiddelen.

"Er is een bredere blik nodig. Meer aandacht voor preventie en leefstijlaanpassingen moet het aantal gevallen van kanker omlaag brengen terwijl vroege opsporing en eerdere behandeling ervoor zorgen dat kanker wordt gestopt voordat het uitzaait."

Een op de vijf Nederlandse jongeren tussen 12 tot en met 25 jaar heeft in het afgelopen jaar wel eens een e-sigaret gebruikt. Dat blijkt uit de nieuwe jongerenmonitor tabaks- en nicotineproducten van het Trimbos-instituut.

Van de kinderen tussen 12 en 14 jaar zegt een op de tien elke maand een zogenoemde vape - die vaak zijn voorzien van een smaakje - te gebruiken. Tussen de 15 en 17 jaar gaat dit om bijna een kwart.

Van de vapende jongeren steekt een groot deel ook weleens een sigaret op. "Zorgelijk", zegt arts-epidemioloog Esther Croes over die ontwikkeling.

Croes: "Het idee dat jongeren maar beter kunnen experimenteren met een e-sigaret dan met een tabakssigaret is dus lariekoek: tweederde van de vapende jongeren rookt. Zij worden ook nog eens blootgesteld aan de schadelijke stoffen uit de tabakssigaret én uit de vapedamp."

Nicotinevergiftiging

Volgens Croes bevatten de huidige vapes vaak nicotinezout. Dat is een vorm van nicotine die niet scherp is in de keel en snel in de hersenen komt, zo legt ze uit.

"Zo raken deze jonge tieners snel en ongemerkt verslaafd aan nicotine. Op lange termijn verstoort dat de aanleg van de hersenen, wat kan leiden tot mentale problemen zoals angst-en concentratiestoornissen. Op korte termijn kan het een nicotinevergiftiging veroorzaken. Ze worden duizelig of krijgen een epileptische aanval", aldus de arts-epidemioloog.

Alarm

Eerder dit jaar sloeg een artsencollectief alarm op TikTok over het vapegedrag van influencers. Dat leidde volgens het collectief tot een stroom van berichten van bezorgde ouders. Ze lijken machteloos te staan tegenover de sluwe marketing van de tabaksindustrie, die met kleuren, smaken en geurtjes jongeren tot vapen proberen te verleiden.

Volgens aanvullend onderzoek van het collectief, genaamd Artsen slaan Alarm, praat op dit moment een derde van de ouders regelmatig met hun kind over vapen, terwijl 18 procent vermoedt dat hun kind weleens vapet. Om die reden bieden artsen nu met een campagne hulp om meer bewustwording te creëren over de gevaren van vapen onder jongeren.

Verbod

Arts-epidemioloog Croes vindt dat scholen kinderen moeten verbieden om te roken of vapen op het schoolplein en dat er voorlichting moet worden gegeven. Croes: "Kinderen moeten echt doorkrijgen dat ze door de tabaksindustrie worden gebruikt. Ze raken hun vrijheid kwijt door verslaafd te worden."

Per 1 januari mogen vapes met een smaakje niet meer worden verkocht. Dat er een verbod op smaken voor e-sigaretten zou komen, was al duidelijk. Toenmalig staatssecretaris Blokhuis zei in 2020 dat e-sigaretten voor jongeren geregeld een opstapje waren naar het roken van gewone sigaretten en dat de smaken de drempel om te gaan 'vapen' verlaagden.

Sinds juli dit jaar geldt ook al een verbod op online verkoop van tabak en e-sigaretten.

De Nederlandse autofabrikant Lightyear gaat voorlopig geen eigen auto met zonnepanelen produceren. Het bedrijf, dat dit voorjaar een doorstart maakte na een faillissement, richt zich voorlopig op het maken van zonnepanelen voor auto's van andere producenten.

Dat bevestigt medeoprichter en directeur Lex Hoefsloot na berichtgeving in Het Financieele Dagblad. In gesprek met de NOS zegt Hoefsloot de droom van een eigen zonneauto, de Lightyear 2, niet helemaal op te geven. Maar door voorzichtigheid van investeerders blijkt dit langer te duren dan gehoopt.

Hoefsloot noemt de maanden rond het failliet van het bedrijf uit Helmond moeilijk. Met hulp van nieuwe investeerders kon in april wel een doorstart worden gemaakt.

"We hebben bewezen dat een betaalbare zonneauto kan", benadrukt Hoefsloot. "Autofabrikanten hebben interesse om delen van onze technologie te integreren in hun eigen voertuigen." Hij noemt als voorbeeld het plaatsen van de zonnepanelen van Lightyear op de plaats van een panoramadak of op de motorkap.

Voortschrijdend inzicht

Lightyear is volgens Hoefsloot met een aantal partijen in gesprek hierover. Een daarvan is een Aziatische autoproducent. "Maar ook dat zijn projecten die wat langer duren. Je ziet wel heel duidelijk dat het voor de auto-industrie een no-brainer wordt om zonnepanelen te gaan integreren." Een contract met een van deze partijen heeft Lightyear nog niet.

Ondertussen blijft de startup proberen om de Lightyear 2 van de grond te krijgen. Hoefsloot: "Dat gaan we niet helemaal zelf doen, maar meer met partners, uit de auto-industrie of andere sectoren.

"Je moet als startup flexibel zijn en kritisch naar jezelf kijken. In die zin is dit voortschrijdend inzicht. Maar denk niet dat een eigen zonneauto niet haalbaar is. Het concept staat nog in de kinderschoenen. We staan nog maar aan het begin."

Lightyear werkt sinds 2016 aan een elektrische auto met zonnepanelen erop. Vorig jaar rolde het eerste exemplaar van de band. Het ging afgelopen januari mis toen een grote investeerder zich opeens terugtrok.

In april werd de inboedel van het failliete Lightyear verkocht: