De kabinetsformatie is op dit moment vastgelopen. Er is in de Tweede Kamer geen combinatie te vinden van partijen die met elkaar een meerderheidscoalitie willen vormen. Een minderheidskabinet gaat nu ook niet lukken, ook daarvoor is onvoldoende enthousiasme.

Buma wil morgen met vijf partijen - D66, CDA, VVD, GroenLinks-PvdA en JA21 in een gezamenlijk gesprek kijken hoe het nu verder moet. Hij zegt dit te doen om een "impasse" te voorkomen.

De informateur heeft de afgelopen twee dagen gesproken over het 'tussenstuk' dat D66 en het CDA onder zijn leiding hebben geschreven. Dit stuk was bedoeld als "uitgestoken hand" om vervolgens te kijken welke partijen bereid zijn om aan te haken en in nieuwe onderhandelingen vervolgens een regeerakkoord te schrijven.

Wel aanknopingspunten

Partijen die genoemd zijn als mogelijke coalitiepartners, zoals VVD en GroenLinks-PvdA, zeiden dinsdag na de presentatie wel aanknopingspunten te zien. En Buma merkte in zijn nieuwe gesprekken ook steun voor bepaalde voorstellen van D66 en CDA.

Maar toen het gesprek ging over mogelijke steun aan een meerderheids- of minderheidscoalitie bleek Buma niet verder te komen. Want een meerderheidskabinet van D66, CDA, GroenLinks-PvdA en VVD blijft onmogelijk, omdat de VVD niet met de partij van Klaver samen wil.

De verwachting was ook niet dat de VVD van mening zou veranderen, en er werd de laatste dagen steeds vaker gesproken over een minderheidskabinet. In de Tweede Kamer zouden GroenLinks-PvdA, JA21, of andere partijen dan de plannen van een kabinet van D66, CDA en VVD aan een meerderheid kunnen helpen.

Werkkamer van Buma

Maar in de werkkamer van Buma is ook door deze route een streep gezet, zo maakte de informateur vanmiddag duidelijk. Er zijn geen partijen bereid om "structurele steun" te geven. En zo'n gedoogsteun is echt nodig om een nieuwe kabinet te laten functioneren.

Een "centrumrechts kabinet" van D66, VVD, CDA en JA21 - de voorkeur van VVD en JA21- zien ook onvoldoende partijen zitten, omdat D66 grote moeite heeft met JA21.

Buma wil morgen met vijf partijen tegelijk om tafel om "neer te leggen" hoe het verder moet. "Alle posities zijn nu nog hetzelfde als het begin", constateert hij. "Bij hen ligt er ook een verantwoordelijkheid om een stap verder te gaan."

Tot nu toe is het in deze kabinetsformatie nog niet gebeurd dat er vijf partijen bij een informateur zitten, omdat de kans dan groter is dat ze ruzie krijgen en er te grote stellingen worden ingenomen.

Geen PVV

Buma is zich van dit risico bewust, maar wil dit toch zo aanpakken. De PVV is niet uitgenodigd voor het gesprek, omdat geen van de grote partijen met PVV-leider Wilders wil regeren.

Dinsdag waren D66-leider Jetten en CDA-leider Bontenbal nog enthousiast over hun aanpak en klonk de hoop door dat dit inhoudelijke document een goede basis zou zijn om toch voortvarend een kabinet te vormen. Maar vanmiddag waren de twee partijleiders na hun gesprek met Buma somberder. "De formatie is heel erg ingewikkeld geworden", constateerde Jetten.

Arrogantie

Hij had ook de uitspraken van GroenLinks-PvdA-leider Klaver gehoord die de keuze voor een minderheidskabinet "een cruciale fout" noemde. Volgens hem zou je met deze minderheidsvariant de blokkade van de VVD belonen. "De arrogantie van de macht", aldus Klaver vanmiddag.

JA21 heeft ook gezegd dat ze weinig zien in een minderheidskabinet.

Politiek verslaggever Marleen de Rooy:

"Je kunt wel zeggen dat de formatie op dit moment in een impasse zit. En dan gaat het niet zozeer over de inhoud, maar vooral over de vraag welke partijen met elkaar willen regeren.

Morgen gaat de informateur met de vijf grote fracties om tafel in de hoop dat de partijen eens met elkaar praten in plaats van over elkaar. Hij hoopt dat er dingen gaan schuiven. Buma wil ze aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor het landsbestuur en daarom zet hij ze bij elkaar."

Nederland doet volgend jaar niet mee aan het Eurovisie Songfestival. Dat heeft omroep AVROTROS bekendgemaakt, nadat bekend was geworden dat Israël niet wordt uitgesloten door organisator EBU.

Volgens de NPO zal niet een andere omroep alsnog de Nederlandse inzending verzorgen. De NPO zorgt er wel voor dat het evenement voor het Nederlandse publiek wordt uitgezonden.

De Europese publieke omroepen kwamen vandaag bijeen bij de EBU in Genève om te praten over de toekomst van het Songfestival. AVROTROS en vier andere omroepen (uit Ierland, IJsland, Spanje en Slovenië) wilden de Israëlische publieke omroep uitsluiten vanwege de oorlog in Gaza.

Ook zei de omroep dat het Eurovisie Songfestival door de Israëlische regering als "politiek instrument" is ingezet, vanwege een promotiecampagne van de Israëlische overheid voor de Israëlische inzending.

Spanje en Ierland

Naast Nederland heeft ook de Spaanse publieke omroep RTVE laten weten dat het land zich volgend jaar zal terugtrekken. RTVE is een van de grotere financiers van het Songfestival en heeft daarom altijd een plek in de finale. Ierland, dat het Songfestival zeven keer heeft gewonnen, doet ook niet mee vanwege de Israëlische deelname.

Ook Slovenië laat verstek gaan. IJsland zegt volgende week te besluiten over deelname.

Volgens de algemeen directeur van AVROTROS, Taco Zimmerman, is bij het besluit "niet over één nacht ijs gegaan". "Het Songfestival is heel waardevol voor ons. Cultuur verbindt, maar niet ten koste van alles. Dat wat er het afgelopen jaar is gebeurd, raakt aan onze grenzen. Universele waarden als menselijkheid en vrije pers zijn ernstig geschonden en voor ons niet onderhandelbaar."

De omroepvergadering in Genève vond plaats onder hoogspanning. Een aantal andere EBU-landen was juist fel tegen een boycot, waaronder Duitsland en Oostenrijk.

Oostenrijk organiseert het songfestival volgend jaar in de hoofdstad Wenen. De Oostenrijkse omroep ORF vond het onder meer gezien het eigen oorlogsverleden ondenkbaar dat Israël niet meedoet aan het liedjesevenement. Ook Duitsland ging mede om die reden een boycot van Israël te ver.

Uiteindelijk kwam het niet tot een stemming in Genève, waardoor de deelname van Israël werd bevestigd. De omroepen gingen wel akkoord met nieuwe regels om manipulatie met publieksstemmen te beperken. Zo kunnen kijkers voortaan maximaal tien in plaats van twintig stemmen per persoon uitbrengen. Ook worden 'buitensporige' mediacampagnes ontmoedigd, al is nog onduidelijk wat daar precies mee wordt bedoeld.

'Schokkend' en 'bijzonder pijnlijk', de reacties op de gebeurtenissen op de begraafplaats Essenhof in Dordrecht liegen er niet om. Tien jaar geleden werden daar in het geheim experimenten uitgevoerd op lichamen van overledenen. Met medeweten van de toenmalig wethouder werden graven meerdere keren geopend zonder dat nabestaanden werden geïnformeerd of dat er een vergunning voor was. Dat blijkt uit een rapport van een onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de gemeente.

"Dit had nooit op deze manier mogen gebeuren", zegt de huidige wethouder Marc Merx. "Mensen vertrouwen hun dierbaren toe aan onze begraafplaats en gaan ervan uit dat daar op de meest respectvolle manier mee wordt omgegaan. Dat is hier niet gebeurd." Burgemeester Nanning Mol (VVD) zegt met "verbijstering het rapport te hebben gelezen".

De overledenen werden in 2007 begraven en de zogenoemde grafrechten - die tien jaar gelden - waren bij het openen van de graven nog niet verlopen.

Onverteerbaar

Essenhof is de grootste gemeentelijke begraafplaats van Dordrecht met honderden keldergraven. Zo'n keldergraf bestaat uit een soort gemetselde ruimte onder de grond waar vier lichamen op elkaar worden begraven. De bedoeling is dat deze lichamen daarin verteren, alleen op deze begraafplaats gebeurt dat volgens de wethouder niet snel genoeg vanwege een gebrek aan zuurstof in het graf.

Het vermoeden dat veel lichamen in die graven niet verteerden werd bevestigd in 2013, nadat één keldergraf was opengemaakt. Daarna begon de begraafplaats vanaf 2015 heimelijke proeven om het ontbindingsproces wel op gang te brengen.

"In twee jaar tijd zijn in totaal drie keldergraven met elk vier kisten geopend", zegt Merx. "De kisten zijn eruit gehaald en van acht personen zijn lichamen besprenkeld met een bepaalde vloeistof, zonder toestemming van de nabestaanden en de gemeente." In totaal gebeurde dat vier keer waarbij soms ook foto's werden genomen.

Memo

In een memo uit 2015 dat vorig jaar werd gevonden in de kluis van de begraafplaats valt onder meer te lezen dat de leiding van Essenhof in de maag zat met het gegeven dat de lichamen niet verteerden. Zo staat er dat de begraafplaats graag wilde meedoen aan een onderzoek van de belangenorganisatie voor begraven en begraafplaatsen (LOB). "Deelname is de enige kans op een mogelijke oplossing voor 1200 onverteerde lijken in de toekomst", zo staat er.

Dat onderzoek richtte zich op de ontwikkeling van een nieuw soort bacterie die de ontbinding van een lichaam zou versnellen. Daarvoor waren niet alleen laboratoriumproeven nodig, "het is ook van belang om te onderzoeken of de betreffende bacteriën ook in de praktijk hun werk doen".

Geheimhouding

In het memo noemt de leiding van de begraafplaats zo'n onderzoek "wenselijk", maar staat er ook dat het voor "onnodig leed en grote emoties" bij nabestaanden kan zorgen als zoiets in de openbaarheid komt. Het onderzoek vond daarom steeds plaats na sluitingstijd van de begraafplaats en alle betrokkenen hadden een geheimhoudingsplicht.

Volgens het memo zouden er ook twee andere begraafplaatsen in Nederland betrokken zijn bij het onderzoek met bacteriën. In die gevallen zou het gaan om onverteerde lichamen in algemene zandgraven. Om welke begraafplaatsen dat gaat, blijft onduidelijk. Ook is niet bekend of nabestaanden daarover wel zijn geïnformeerd.

"Er is toen geprobeerd rekening te houden met de gevoelens van nabestaanden om ze niet te confronteren met het beeld van een onverteerd lichaam", blikt de huidige wethouder terug op het werk van zijn voorganger. "Maar dit had nooit mogen gebeuren zonder toestemming van de nabestaanden."

Het nieuws is ook hard aangekomen bij andere bezoekers van de begraafplaats. "Ik vind het verschrikkelijk dat dit in het geheim heeft plaatsgevonden", zegt een vrouw van wie veel familieleden op de begraafplaats liggen. "Niemand zou hier toch z'n medewerking voor gegeven? Ik in ieder geval niet." Volgens een ander geeft het nieuws veel onrust en is het vertrouwen weg.

Geen strafrechtelijk onderzoek

Het Openbaar Ministerie laat in een reactie weten geen strafrechtelijk onderzoek te gaan doen. "Mocht er al sprake zijn van strafbare feiten, dan zijn ze verjaard", zegt een woordvoerder. Onderzoeksinstituut TNO doet nog wel onderzoek naar mogelijke gezondheidsrisico's die medewerkers van de begraafplaats bij het werk in de kelders liepen.

Het probleem in Dordrecht is nog niet opgelost, voorlopig blijven de lichamen daarom in de huidige graven liggen.