Op verschillende plekken in Zuid-Afrika is vandaag geprotesteerd tegen het toenemende geweld tegen vrouwen in het land. Ook online is de actie overal zichtbaar. Aanleiding is de G20-bijeenkomst dit weekend in Johannesburg.

Op de G20 praten de negentien landen met de grootste economieën en de Europese Unie (EU) over de problemen in de wereld en hoe ze beter kunnen samenwerken om die op te lossen. Women for Change, de ngo achter de landelijke protestbeweging, wil dat er meer aandacht komt voor een groot probleem in Zuid-Afrika: femicide en gendergerelateerd geweld.

Zolang vrouwen worden vermoord en verkracht, is het zinloos om over economische groei te praten, stelt Women for Change.

Gemiddeld 15 vrouwen

Zuid-Afrika heeft een van de hoogste femicidecijfers ter wereld: vijf keer hoger dan het gemiddelde. Elke dag worden er gemiddeld vijftien vrouwen vermoord. In Nederland wordt iedere acht dagen een vrouw vermoord omdat ze vrouw is. In de meeste gevallen is de dader de partner of ex-partner van het slachtoffer.

Ook misbruik, verkrachting en huiselijk geweld komt in Zuid-Afrika veel voor. In 2020 registreerde de Zuid-Afrikaanse politie in één week tijd tweeduizend oproepen voor hulp bij gendergerelateerd geweld.

Women for Change heeft vrouwen vandaag opgeroepen om niet te werken, naar school of de universiteit te gaan en geen geld uit te geven. Met deze shutdown wil de organisatie laten zien wat de economische en sociale gevolgen zijn als vrouwen niet deelnemen aan de maatschappij.

'We zullen niet zwijgen'

Bij Union Buildings in Pretoria, de officiële zetel van de Zuid-Afrikaanse regering, werd vanmiddag vijftien minuten stilte gehouden, een minuut voor elke vrouw die vandaag omkomt. Demonstranten droegen zwarte kleding als teken van rouw en verzet.

Op zo'n vijftien andere plekken in het land, zoals Kaapstad en Johannesburg, werd een zogeheten silent-lie-down georganiseerd. In de wijk Sea Point in Kaapstad deden volgens lokale media zo'n drieduizend vrouwen mee.

Zij droegen borden met teksten als 'Zuid-Afrika, wij zullen niet zwijgen'. Ook werd een doodskist meegedragen, "ter nagedachtenis aan de vrouwen en kinderen die nooit thuis zijn gekomen".

De protestactie Women's Shutdown van de G20 begon als sociale mediabeweging. De organisatie riep gebruikers van onder meer Instagram, TikTok en WhatsApp op om hun profielfoto vandaag paars te maken uit solidariteit met de vrouwen in Zuid-Afrika. Er werd massaal gehoor aan gegeven.

Ook beroemdheden deden mee, onder wie de Zuid-Afrikaanse zangeres Tyla, presentatrice Bonang Matheba en actrice Pearl Thursi. Paars is gekozen omdat de kleur symbolisch en historisch geassocieerd wordt met feminisme, kracht en gerechtigheid.

Op video's op sociale media reageren vrouwen met paarse hartjes of delen hun eigen ervaringen met huiselijk geweld. "We zijn niet alleen", schrijft een gebruiker.

Nationale ramp

Demonstranten willen dat de Zuid-Afrikaanse regering geweld tegen vrouwen als een nationale ramp erkent, zodat er meer gedaan kan worden om vrouwen te beschermen. Een online petitie daarvoor is door meer dan een miljoen mensen ondertekend.

President Ramaphosa heeft dat toegezegd. Als het land het geweld tegen vrouwen erkent als ramp kan de overheid verregaande maatregelen nemen om femicide aan te pakken en zelfs de noodtoestand uitroepen, vergelijkbaar met een natuurramp.

Women for Change zegt dat met deze stap "geschiedenis is geschreven" en dat de beweging de overheid gedwongen heeft "de waarheid onder ogen te zien". In 2019 heeft Ramaphosa gendergerelateerd geweld en vrouwenmoord al tot nationale crisis verklaard, maar sindsdien is er weinig veranderd.

Tegen de BBC zegt een woordvoerder van Women for Change dat een deel van het probleem in Zuid-Afrika te danken is aan het "gebrek aan uitvoering van de wetten en transparantie" van de kant van de regering: "Geweld is geïntegreerd in onze cultuur en in onze sociale normen."

Drie maanden na de arrestatie van de verdachte van de moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude is er nog altijd geen zekerheid over zijn identiteit. Ook wat hij over zijn komst naar Nederland zegt, hebben de rechercheurs nog niet kunnen controleren, schrijft Het Parool.

Kort na de aanhouding van de verdachte zei het OM dat het niet was gelukt om met 100 procent zekerheid vast te stellen wie de man is, omdat hij geen identiteitspapieren heeft. Daar is nog weinig verandering in gekomen, blijkt uit verklaringen die hij heeft afgelegd. Misdaadjournalisten van Het Parool kregen daar inzage in.

Geen familie, geen achternaam

De verdachte noemt zich 'Chris Jude' en zegt uit Nigeria te komen. Zijn familie kent hij niet, zijn achternaam kent hij niet en zijn geboortedatum weet hij niet. Volgens de datum die hij aanhoudt, zou hij nu 22 jaar zijn.

De verhalen die hij vertelt over een tragische jeugd en zijn reis naar Europa en uiteindelijk Nederland zijn eveneens niet of moeilijk te controleren. Details geeft hij niet, aldus de krant.

Wat 'Chris Jude' wel zegt, is dat hij al voordat hij kon lopen in de stad Benin City is opgepakt en in een weeshuis is gestopt. Daar zou hij de naam Chris hebben gekregen.

Van weeshuis naar weeshuis

Omdat hij onhandelbaar gedrag vertoonde, zou hij van het ene naar het andere weeshuis zijn verhuisd. Het laatste weeshuis zou in het noordwesten van Nigeria hebben gestaan.

Vandaar zou hij via Niger en Algerije en/of Libië per vrachtwagen naar Tunesië zijn gereisd. Daar zou hij in een opvanghuis zijn tweede voornaam Jude hebben gekregen en een geboortedatum: 14 februari 2003.

Vanuit Tunesië zou hij als bootvluchteling op het Italiaanse eiland Lampedusa terecht zijn gekomen. Ook daar hebben de rechercheurs geen bevestiging van gekregen. Vast staat wel dat hij op 21 juni dit jaar opdook bij het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel. Daar is hij geregistreerd.

Op een of andere manier is hij daarna in het asielzoekerscentrum aan de Hogehilweg in Amsterdam-Zuidoost terechtgekomen. Er gaan verhalen dat hij 's nachts vaak op op pad ging, schrijft de krant.

Weesperzijde

In de nacht van 14 op 15 augustus maakte een vrouw een wandeling langs het water van de Weesperzijde in Amsterdam, toen ze door de verdachte werd aangesproken. Hij pakte haar vast, sleepte haar mee en verkrachte haar.

Op 20 augustus vonden agenten de 17-jarige Lisa uit Abcoude in een water bij de Holterbergweg in Duivendrecht. Ze was met messteken gedood. Het was haar nog gelukt om 112 te bellen, maar de agenten kwamen te laat.

Dinsdag staat 'Chris Jude' voor de rechter in de eerste pro-formazitting in deze zaak. Hij spreekt de beschuldigingen niet tegen, maar zegt zich er niets van te herinneren. Hij heeft dan ook geen bekentenis afgelegd, aldus de krant.

Het onderzoeksteam heeft sterke aanwijzingen dat de verdachte ernstige psychische stoornissen heeft. Hij zal zo snel mogelijk voor observatie in het Pieter Baan Centrum worden opgenomen.

"Er is zeker vooruitgang geboekt", verzekerde D66-leider Jetten vrijdagmiddag na afloop van een dag gesprekken in de werkkamer van formateur Buma in de Tweede Kamer. "De urgentie staat goed bij ons op het netvlies", zegt CDA-leider Bontenbal. En informateur Buma zegt ook die "urgentie" te voelen.

De eerste echte week van de kabinetsformatie zit erop en de boodschap van het informatieteam is duidelijk: er is hard "aan de inhoud" gewerkt om een "gezamenlijke positieve agenda" te maken, zoals verkenner Koolmees aan D66 en het CDA geadviseerd heeft. "We gaan richting geven, een stip op de horizon", zegt Jetten. "Anders blijf je maar hangen in wie met wie wil regeren."

Thema's

Deze week spraken Jetten, Bontenbal en Buma tientallen uren met zo'n dertig experts van ministeries, planbureaus en maatschappelijke organisaties; mensen die weten wat er speelt. Elke dag stond een groot thema centraal: migratie, wonen, landbouw en stikstof, defensie en economie/klimaat.

Het zijn de grote thema's waar de Haagse politiek snel oplossingen voor moet vinden, maar ook onderwerpen waar - ook door uitgenodigde experts - de afgelopen jaren al heel veel rapporten en adviezen over geschreven zijn.

Arrogant

Toch vinden informateur Buma en de twee partijleiders het zinvol om hun adviezen opnieuw te horen. "Het zou arrogant zijn om als politicus te zeggen dat je alles al weet", verklaarde CDA-leider Bontenbal deze opzet.

Na afloop van de gesprekken lichtten sommige experts hun boodschap toe: zo pleitte de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 voor het behoud van de Spreidingswet, vroeg Bouwend Nederland om kortere procedures en pleitten stikstofdeskundigen voor meer geld, tempo en helderheid om het probleem aan te pakken. De NAVO-stafchef wees op het belang van extra defensie-investeringen richting 3,5 procent van het bbp, een lijn waar D66 en CDA al voor openstaan.

Bontenbal en Jetten hebben niet alleen geluisterd, maar werken intussen aan een basisdocument dat over twee weken af moet zijn. Jetten wil een stuk maken waarin "knopen worden doorgehakt" over oplossingen voor grote problemen.

Jetten en Bontenbal gaan volgende week al met andere partijen praten, hoewel het stuk nog niet af is. Het zijn ook geen onderhandelingen, maar alleen gesprekken, met wie is nog niet bekendgemaakt. Buma, die er zelf niet bij zal zijn, spreekt van een goed plan. "Om echt af te tasten: hoe sta je erin en hoe denk je samen te kunnen werken."

De kans bestaat dat het basisdocument, die gezamenlijke positieve agenda, gezien wordt als een 'herenakkoord' van Jetten en Bontenbal. Voor andere partijen, bijvoorbeeld VVD, GroenLinks-PvdA of JA21, zou het dan lastig zijn om nog aan te haken. Tekenen bij een kruisje willen ze niet.

Jetten erkent dat er na 9 december weer opnieuw onderhandeld zal worden. Maar hij hoopt ook dat ze zo'n "verrassende agenda" neerleggen met duidelijke keuzes "dat de rest hier enthousiast van wordt".

Zover is het voorlopig nog niet. Maandag praten ze over de begroting en hoe de mogelijke voorstellen betaald zullen worden. Dinsdag staan weer experts op de agenda en daarna wordt er verder geschreven. Maar wanneer er een nieuw kabinet zit, daar durft nog niemand een voorspelling over te geven.