Voor duizenden Palestijnen voelt Gaza na twee jaar oorlog als een plek waar je alleen nog kunt overleven door te vertrekken. Maar wie vertrekt, loopt het risico om nooit meer terug kunnen keren. Met die mix van emoties stapten afgelopen maanden honderden Palestijnen uit Gaza op geheime chartervluchten die door een schimmige organisatie worden geregeld.

De reizigers betalen duizenden dollars, weten vaak niet waar ze terechtkomen, en vrezen dat hun vertrek wordt gebruikt als onderdeel van een politiek project: het etnisch zuiveren van de Gazastrook, waar Israëlische politici en opiniemakers openlijk over spreken.

De vluchten, die vanaf Ramon Airport bij Eilat in Israël vertrekken, worden aangeboden door Al-Majd, een tot voor kort onbekende organisatie. Uit onderzoek van de Israëlische krant Haaretz en van Al Jazeera blijkt dat Al-Majd is verbonden aan een eenheid binnen het Israëlische ministerie van Defensie die belast is met "vrijwillige emigratie" uit Gaza.

Voor veel Palestijnen is het de enige reële mogelijkheid om het gebied te verlaten. Palestijnse autoriteiten waarschuwen dat de vluchten onderdeel kunnen zijn van een strategie om Gaza te "ontvolken", vooral door kapitaalkrachtige Palestijnen te laten vertrekken.

Bestemming onbekend

De meest recente vlucht vervoerde 153 Palestijnen, onder wie dokters, ingenieurs, ondernemers, en gezinnen met jonge kinderen. De passagiers wisten vooraf niet naar welk land ze zouden reizen. De groep verzamelde zich in de Gazastrook en werd met bussen de grens met Israël overgereden.

De groep vloog eerst naar Nairobi, in Kenia, en daarna met een Zuid-Afrikaanse charter naar Johannesburg. Bij aankomst werden ze meer dan twaalf uur vastgehouden omdat hun paspoorten geen Israëlische uitreisstempels bevatten.

Zuid-Afrikaanse instanties spraken van een "mysterieuze" groep zonder duidelijk bestemming. Het land gaf de Palestijnen uiteindelijk een tijdelijke visumstatus van 90 dagen.

Haaretz achterhaalde dat Al-Majd wordt geleid door Tomer Janar Lind, een Israëlisch-Estse zakenman die bedrijven oprichtte in Europa en het Midden-Oosten. Op een oudere versie van de website stond het logo van zijn Estse bedrijf Talent Globus. De huidige website werkt deels niet. Adressen, foto's en contactgegevens blijken niet te kloppen. Links naar sociale media leiden nergens heen, en sommige verhalen op de site bevatten stockfoto's of foutieve data.

Toch is de website van de organisatie de laatste maanden breed gedeeld onder Palestijnen in Gaza via sociale media. Kandidaten moeten hun gegevens opsturen en na voorlopige goedkeuring tussen de 1500 en 2000 dollar betalen voor een ticket. Daarna worden ze toegevoegd aan een WhatsApp-groep, en krijgen ze via een Israëlisch telefoonnummer verdere details.

Volgens Haaretz heeft Al-Majd de reizen geregeld via COGAT, de militaire instantie die de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden coördineert. COGAT bevestigde aan de krant dat Al-Majd vooraf lijsten met namen en documentatie van reizigers aanlevert en dat Israël alleen groepen laat vertrekken als een land bereid is hen op te nemen.

Palestijnse autoriteiten spreken van misleiding. De Palestijnse ambassade in Zuid-Afrika noemt Al-Majd "een ongeregistreerde en misleidende organisatie die misbruik maakt van de humanitaire situatie." De Palestijnse minister van Buitenlandse Zaken Varsen Aghabekian waarschuwde voor "mensenhandel, bloedhandelaren en agenten van verdrijving".

'Etnische zuivering'

Palestijnen en internationale onderzoekers plaatsen de vluchten in een bredere politieke context. Uitspraken van president Trump eerder dit jaar hebben Israëlische politici en opinieleiders aangemoedigd om opnieuw te spreken over het "verplaatsen" van Palestijnen of het "ontvolken" van Gaza. Trump zei dat Palestijnen naar een "mooi gebeid een stukje verderop" zouden kunnen worden gebracht.

Volgens de Palestijnse politici past het huidige vertrekprogramma in een historisch patroon van pogingen om Palestijnen te laten emigreren. Critici spreken van "gedwongen deportatie" en "etnische zuivering". Israël ontkent dat, maar premier Netanyahu heeft eerder gezegd dat hij oplossingen zoekt waarbij "zoveel mogelijk inwoners Gaza verlaten".

Veel Palestijnen in Gaza zitten nu klem tussen de wil om te overleven en de schaamte en verdriet om familie en vrienden achter te laten, zonder zicht op terugkeer "Ik ken zoveel mensen die graag op zo'n vlucht willen stappen, ongeacht wie die organisatie leidt", zegt een inwoner van Gaza, die niet met naam genoemd wil worden, tegen de NOS. "Het gonst in Gaza van de geruchten over de organisatie. Ik heb van alles geprobeerd om mensen die al zijn uitgevlogen te bereiken maar niemand wil erover praten."

De Utrechtse gemeenteraad heeft ingestemd met de komst van een extra asielzoekerscentrum voor 385 mensen. Het komt in een voormalig kantoorgebouw van de Rabobank. Het plan leidde tot weinig protest.

In het gebouw aan de Europalaan, vlak bij de meubelboulevard in het zuiden van de stad, zit nu al een noodopvang voor 200 asielzoekers. Als die er in 2027 uit zijn, wordt het pand omgebouwd tot duurzame opvanglocatie voor een periode van zeker vijftien jaar. In 2028 moet die opengaan.

Weinig bezwaren

Omwonenden kunnen zich wel vinden in het plan, zo bleek eerder op een inspraakbijeenkomst. Het pand staat op een bedrijventerrein, maar in de nabije omgeving staan wel hoge flats. Ondernemers hadden wel zorgen over de veiligheid; daarover is de gemeente met hen in gesprek.

Met het nieuwe azc wijkt Utrecht af van de eigen normen. Zo was voor nieuwe opvanglocaties een maximum van 300 asielzoekers afgesproken, maar opvangorganisatie COA zou dan de financiering niet rondkrijgen. De Utrechtse gemeenteraad ging daarom akkoord met het voorstel van het college van B&W om een uitzondering te maken.

Ook wil Utrecht asielzoekers in principe opvangen op plekken waar ook andere mensen wonen. Maar het zou te duur worden om ook andere doelgroepen in het voormalige kantoorpand te huisvesten, zegt de gemeente.

Wethouder en COA tevreden

Wethouder Rik van der Graaf (ChristenUnie) is tevreden dat er een opvang voor langere termijn bij komt. "Asielzoekers komen nu vaak terecht in dure, tijdelijke noodvoorzieningen die niet bedoeld zijn voor een langdurig verblijf. Dat draagt niet bij aan rust en het opbouwen van een leven en deelname aan de maatschappij."

Ook het COA is blij, want op veel andere plekken komen nieuwe azc's maar moeilijk van de grond. "We doen er iedere dag alles aan om mensen op de vlucht onderdak te bieden", zegt COA-topman Milo Schoenmaker. "Gelukkig zijn er nog steeds gemeenten die daarbij helpen."

Utrecht doet nog te weinig

Utrecht heeft sinds 1990 al een asielzoekerscentrum voor circa 600 mensen in de wijk Oog in Al, in een voormalig militair ziekenhuis. Ook zijn er verschillende tijdelijke opvanglocaties, waaronder één voor 335 mensen in een hotel aan de Biltsestraatweg.

In totaal heeft Utrecht nu zo'n 1500 opvangplekken voor asielzoekers. Volgens de spreidingswet zouden dat er 1946 moeten zijn, maar er zijn maar weinig gemeenten die aan de taakstelling voldoen.

Een passagiersbus met veertig passagiers aan boord, is van een brug in een rivier gestort. Zestien mensen kwamen daarbij om het leven. Volgens de politie zijn de anderen inzittenden gewond geraakt.

De nachtbus was onderweg van Siem Reap naar de hoofdstad Phnom Penh. Een rit die normaal gesproken ruim vijf uur duurt. Bij Siem Reap ligt het wereldberoemde tempelcomplex Angkor Wat. Alle passagiers in de bus waren Cambodjanen.

Volgens de politie zou de buschauffeur slaperig zijn geweest. Maar of dat ook de oorzaak van het ongeluk was, heeft de politie niet bekend gemaakt.