Minder voedselverspilling, langere garantie op spullen en meer stimulans voor mensen om de trein te nemen. Dit zijn drie van de dertien plannen voor klimaatbeleid die een groep van 175 burgers voorstelt aan het kabinet.

Twee deelnemers aan dit Burgerberaad overhandigden de adviezen in Madurodam aan demissionair premier Schoof, minister van Binnenlandse Zaken Rijkaart en minister van Klimaat en Groene Groei Hermans.

Burgerberaden moeten leiden tot klimaatplannen met een stevig draagvlak in de samenleving. Dat ontbeekt er nog wel eens aan. Zo leidde de bouw van windturbines vaak tot onvrede bij omwonenden. Een burgerberaad kan dit soort onvrede mogelijk voorkomen.

Hoe werkt het burgerberaad?

Bij een burgerberaad buigt een groep burgers, samengesteld door loting, zich over een bepaald onderwerp, om daarover de politiek te adviseren.

Het Nationaal Burgerberaad Klimaat schreef 70.000 mensen aan, van wie er 4000 zich aanmeldden. Uiteindelijk werden 175 mensen gekozen. Deze groep vormde een afspiegeling van de bevolking wat betreft woonplaats, leeftijd, geslacht en opvattingen over klimaat.

Deelnemers deden informatie en kennis op door werkbezoeken, gesprekken met experts, bedrijven en ervaringsdeskundigen. Ze kwamen in totaal zeven weekenden bij elkaar.

Het Nationaal Burgerberaad Klimaat bekeek hoe het eten, reizen en gebruik van spullen in Nederland klimaatvriendelijker kan. Uiteindelijk kwamen ze met dertien aanbevelingen waar ruim 75 procent van de deelnemers achter stond. Er waren ook nog tien plannen met minder steun.

In het rapport staan diverse voorstellen voor de landbouw. Zo adviseren de deelnemers dat een kwart van de landbouwgrond in 2030 biologisch moet zijn. Nu is dat ruim 4 procent. Ook pleiten ze ervoor de uitstoot van CO2 en stikstof te belasten, en de opbrengst te gebruiken om de landbouw te verduurzamen.

Duurzaam moet lonen

Een ander advies gaat over de duurzaamheid van spullen. Die moeten langer meegaan, makkelijker te repareren zijn en tijdens de hele levensduur software-updates krijgen. Ook moet het voor fabrikanten lonend worden duurzaam te produceren. Verder moeten er prikkels komem om gerecyclede grondstoffen zoals plastic te gebruiken.

Verder moet het aantrekkelijker worden om met de trein te reizen of op de fiets naar het werk te gaan. Wie autorijdt zou elektrisch moeten rijden of op diesel uit plantaardige olie. Het beraad adviseert ook de invoer van een mondiale belasting op vliegtuigbrandstof.

Al met al zouden de plannen ertoe leiden dat de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen daalt met 5 tot 17 miljoen ton, volgens een doorrekening van CE Delft, een adviesbureau. De uitstoot van broeikasgassen was in 2024 in Nederland 145 megaton CO2-equivalent, zo berekende het CBS.

Kabinet nu aan zet

Het kabinet en de tweede Kamer zijn nu aan zet. "Er zijn heel veel onderwerpen genoemd die tot actie kunnen leiden", zei premier Schoof. Maar hij benadrukte ook dat het "haalbaar en betaalbaar" moet zijn voor Nederlanders. De deelnemers benadrukken dat ze willen dat de Tweede Kamer hun plannen serieus neemt.

Minister van Binnenlandse Zaken Rijkaart zei het mooi te vinden dat zoveel verschillende mensen bij elkaar kwamen. Zeker ook de mensen die kritisch zijn over klimaatbeleid, en die zich zorgen maken over hoe dit in de praktijk gaat uitpakken. "Hun stem is gehoord", zei Rijkaart.

Het Nationaal Burgerberaad werd in 2023 gelanceerd door toenmalig minister van Economische Zaken en Klimaat Jetten. Hij gaf daarmee gehoor aan het advies van de Commissie-Brenninkmeijer van twee jaar eerder.

'Uit je groene bubbel'

Om burgers te betrekken, is het volgens Brenninkmeijer niet genoeg om inspraakavonden te organiseren. Mensen reageren dan op plannen die er al zijn. In een beraad denken burgers vanaf het begin mee, zo is het idee.

Hoewel een Kamermeerderheid voor was, bleek niet iedereen enthousiast over deze aanpak. Al bij de instelling klonken er twijfels. En terwijl het beraad bezig was, uitten met name BBB, JA21 en PVV kritiek op de kosten en insteek.

De komende jaren moet blijken of het Burgerberaad navolging krijgt. Ook sommige deelnemers begonnen sceptisch aan het initiatief. Een deelnemer, die vooraf sprak van geldverspilling, is uiteindelijk tevreden met de "mooie plannen", ook al was het beraad het niet over alles eens. Zo bleef een klein deel gekant tegen klimaatplannen.

Andere deelnemers waren enthousiast. "Het brengt je superveel om uit je groene bubbel te stappen", zei een jonge vrouw uit Utrecht. En de oudste deelnemer, Kees uit het Groningse Eelde, zei: "Ik wens Nederland meer burgerberaden in deze vorm."

Burgemeester Jasper Nieuwenhuizen van de gemeente Lisse (Zuid-Holland) doet aangifte van doodsbedreiging. Hij ontving die op sociale media na een raadsvergadering over de mogelijke komst van een asielzoekerscentrum in de gemeente.

Nieuwenhuizen (VVD) maakte de doodsbedreiging gisteren bekend in het tv-programma RTL Tonight. Daarin toonde hij ook het bericht met de tekst: 'Linkse homo moet je een kogel door je kk kop hebben'.

De bedreiging volgt na onrust in het dorp over de mogelijke komst van een asielzoekerscentrum. Vorige week uitten tegenstanders hun onvrede op een emotionele gemeenteraadsvergadering. Nieuwenhuizen werd daarbij rechtstreeks aangesproken en riep meerdere insprekers tot de orde.

Buiten werd door demonstranten met vuurwerk gegooid, waarop de politie ingreep. Een week eerder voerde de ME ook charges uit om een anti-azc demonstratie voor het gemeentehuis te beëindigen. Daarbij gebruikte de politie onder meer de wapenstok, schrijft Omroep West.

Meer bedreigingen

De doodsbedreiging raakt niet alleen hemzelf, maar ook zijn gezin, maakte Nieuwenhuizen in het praatprogramma duidelijk. "Mijn vrouw vroeg vandaag: waarom kies je eigenlijk voor zo'n functie? Waarom doe je dat?"

Volgens de burgemeester is de doodsbedreiging zeker geen incident. "Als je praat met collega-burgemeesters, hoor je dat iedereen dit soort dingen meemaakt. Dat is niet normaal, dat moet ook echt stoppen", zei hij.

De bedreiging in Lisse staat niet op zichzelf. In meer gemeenten worden raadsleden geïntimideerd en onder druk gezet vanwege de komst van een asielzoekerscentrum. Zo stapte de burgemeester in Terneuzen vorige week op omdat gemeenteraadsleden volgens hem onder druk hadden gestemd tegen de komst van een azc. In Venlo worden de burgemeester en raadsleden beveiligd vanwege een nieuw azc.

Lokale politici en bestuurders zeiden vorige week tegen de NOS te worstelen met de opvang van asielzoekers. Gemeenten snakken naar steun uit Den Haag bij het uitvoeren van de spreidingswet, maar politici gooien juist olie op het vuur, is de kritiek.

Burgemeesters, wethouders en andere bestuurders in Limburg vroegen afgelopen weekend aandacht voor de dreigementen en intimidatie waarmee ze te maken hebben. "Stop. Limburg trekt een streep", staat boven een grote advertentie die onder meer is geplaatst in De Limburger. "Schreeuwen, beledigen, intimideren, bedreigen? Wij zijn er helemaal klaar mee."

Uit cijfers van vorig jaar blijkt dat 45 procent van de lokale politici in Nederland sinds 2022 te maken heeft gehad met agressie of intimidatie. Binnen die groep zegt bijna iedereen last te hebben van verbale agressie en meer dan de helft van bedreiging of intimidatie.

De Kansspelautoriteit heeft goksite Unibet een boete gegeven van 4 miljoen euro. Gokbedrijven zijn verplicht om gokkers niet te veel geld te laten inzetten en moeten ook verslaving tegengaan. En volgens de autoriteit hield Unibet zich niet aan die zorgplicht.

Zo werd er niet op tijd ingegrepen bij gokkers die duizenden euro's per dag stortten. En werd pas na een paar weken om informatie over het inkomen van die spelers gevraagd. Tegen die tijd hadden ze al zeer grote verliezen geleden, zegt de Kansspelautoriteit.

'Enorm veel geld'

"Wanneer er signalen zijn van onmatig speelgedrag en iemand in korte tijd enorm veel geld inzet, moet een aanbieder op tijd onderzoek doen naar de herkomst van het geld", zegt Michel Groothuizen, bestuursvoorzitter van de Ksa. "Dat kan door inkomensgegevens op te vragen. Het is daarbij essentieel dat aanbieders deze analyse adequaat uitvoeren, omdat niet alle financiële middelen zomaar meegerekend mogen worden."

Unibet rekende bijvoorbeeld inkomsten van iemand mee die ze niet hadden mogen meerekenen, zoals geld op een bedrijfsbankrekening. Unibet hield zich zo'n twee jaar lang niet aan de regels, van juli 2022 tot juli 2024.

Maatregelen

In 2021 werd online gokken legaal in Nederland. Gokbedrijven moeten zich dus wel aan regels houden om gokverslaving tegen te gaan. Sindsdien zijn al een paar keer extra maatregelen aangekondigd om de online gokmarkt te beteugelen.

Zo mag sinds oktober 2024 iemand van 24 en ouder maximaal 350 euro per maand inzetten op een goksite. Wil die meer vergokken, dan moet die eerst contact opnemen met de gokaanbieder. En die aanbieder moet mensen dan wijzen op de risico's van veel geld inzetten. Voor mensen tot 24 is dat maximumbedrag 150 euro.

En afgelopen februari kondigde het kabinet aan dat de minimumleeftijd voor risicovolle gokspellen omhoog gaat van 18 naar 21 jaar. Ook moet het limietbedrag voor online gokkers centraal bijgehouden gaan worden, zodat zij niet bij verschillende aanbieders met hoge bedragen kunnen spelen. Deze maatregelen zijn nog niet ingegaan en het is nog onduidelijk wanneer dat gebeurt.