Israël probeert de omvang van de corona-uitbraak met strenge maatregelen zoveel mogelijk te beperken. Niemand mag zijn huis uit, tenzij dat noodzakelijk is. Gebedshuizen en de meeste winkels zijn gesloten en tot en met vandaag waren bijeenkomsten met meer dan tien deelnemers verboden.

Maar veel ultra-orthodoxe joden houden zich niet aan die regels. Nog steeds komen op religieuze begrafenissen en bruiloften tientallen of zelfs honderden gasten af. En hoewel de synagoges dicht zijn, komen strenggelovige joden op andere plekken nog steeds bij elkaar om te bidden.

Leven en dood

De groep loopt daardoor een groot risico op besmetting met het virus. In ultra-orthodoxe steden en wijken ligt de besmettingsgraad wel vier keer zo hoog als op andere plaatsen, volgens cijfers van het ministerie van Volksgezondheid.

Die cijfers dringen ook tot de leiders van de gemeenschap door. "Wakker worden!" schreef de burgemeester van de ultra-orthodoxe stad Bnei Brak vrijdag in een brief aan zijn inwoners. "U moet begrijpen: dit is een kwestie van leven en dood." Bnei Brak is qua inwoners de negende stad van Israël, maar komt op de tweede plaats wat betreft coronabesmettingen.

Correspondent Ties Brock maakte een reportage over de ultra-orthodoxe gemeenschap in Israël en de maatregelen tegen verdere verspreiding van het coronavirus:

Religieuze redenen maken het voor orthodoxe joden extra moeilijk om thuis te blijven, zegt rabbijn Yehoshuya Pfeffer. "Wij geloven dat de beste manier om God te dienen niet individueel is, maar samen met anderen. Samenkomen is voor ons niet alleen een sociale activiteit, het is een religieuze plicht. Dat maakt het moeilijk om alles af te blazen."

Een ander probleem is dat ultra-orthodoxe joden slecht van de regels op de hoogte zijn. Velen van hen gebruiken geen internet en volgen geen massamedia als televisie of kranten. Ze zijn via die kanalen dus niet te bereiken door de autoriteiten.

"Ze zijn minder goed geïnformeerd dan andere burgers", zegt een woordvoerder van de politie. "Daarom patrouilleren we extra in hun wijken. We willen duidelijk maken dat we geen bijeenkomsten meer tolereren."

Maar dat gaat nog niet zo gemakkelijk. Toen de politie vandaag ingreep om de regels te handhaven in de Jeruzalemse wijk Mea Shearim, leidde dat tot opstootjes en arrestaties. Dertig mensen kregen boetes omdat ze in een groep bij elkaar waren of omdat ze zonder geldige reden op straat waren. Een ambulanceteam werd bekogeld met stenen.

Vorige week raakte bij rellen in de ultra-orthodoxe wijk ook al een agent gewond, toen de politie de coronamaatregelen kwam controleren. En nog steeds worden agenten die door de wijk patrouilleren voor "nazi" uitgemaakt.

Er heerst veel wantrouwen ten opzichte van de wereldse autoriteiten, zegt de ultra-orthodoxe rabbijn Pfeffer. "In dit soort omstandigheden is het voor sommigen: wij tegen hen, de gelovigen tegen de regering. Terwijl we juist nu eenheid nodig hebben. Corona is een probleem waar heel het land mee te maken heeft."

De meeste rabbijnen roepen hun volgelingen inmiddels op om thuis te blijven en contact met anderen te vermijden. Het gaat beter, maar nog niet goed genoeg, ziet ook Pfeffer: "We moeten kritisch zijn op onszelf. We moeten nog helderder de boodschap verspreiden dat mensen thuisblijven en niet meer de straat op gaan."

Steden in quarantaine?

De Israëlische regering overweegt intussen strengere maatregelen op te leggen om de uitbraak te beperken. Volgens Israëlische media ligt zelfs de mogelijkheid op tafel om hele steden in quarantaine te plaatsen. Ook zou er overleg zijn over de optie om alleen nog samenkomsten van maximaal twee mensen toe te staan.

Intussen telt het land in totaal ruim 4000 bevestigde besmettingen met het coronavirus. Tachtig coronapatiënten zijn ernstig ziek. Voor zover bekend zijn er tot dusverre 16 Israëliërs aan het virus overleden.

Schrijfster en columniste Carl Friedman is overleden. Ze stierf vrijdag op 67-jarige leeftijd in haar woonplaats Amsterdam na een ziekbed, meldt uitgeverij Van Oorschot.

Friedman, geboren als Carolina Klop, werd bekend met haar debuut, de novelle Tralievader uit 1991. Ook de roman Twee koffers vol (1993) was een succes. In de boeken staan de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor Joodse overlevenden en hun omgeving centraal. Beide boeken werden in meerdere talen vertaald en verfilmd, het laatste in 1998 door Jeroen Krabbé onder de titel Left Luggage.

Joodse afkomst?

In 2005 ontstond ophef over de herkomst van Friedman. Door haar boeken was in binnen- en buitenland de indruk ontstaan dat ze een Joodse achtergrond had, maar dat bleek niet zo te zijn. Wel had haar katholieke vader in een Duits concentratiekamp gezeten.

Het werd haar kwalijk genomen dat ze in interviews nooit had ontkend dat ze Joods was. "Alles wijst erop dat Friedman in de greep is van wat wel heet 'het verlangen Joods te zijn'", schreef Joost Zwagerman begin 2006 in NRC. Friedman reageerde nooit op de aantijgingen, maar haar schrijverschap viel stil en ze publiceerde amper nog.

Behalve verhalend proza schreef Friedman columns voor Trouw en Vrij Nederland. Voor haar hele oeuvre kreeg ze van de gemeente Tilburg en de Universiteit van Tilburg de E. du Perronprijs 2003.

Steeds meer sectoren doen een oproep aan de overheid om ook in aanmerking te komen voor de eenmalige gift van 4000 euro. Deze overheidssteun was in eerste instantie bedoeld voor bedrijven die in opdracht van de overheid moesten sluiten, maar ondernemers die hier niet onder vallen hopen ook op deze steun.

Zaken hebben hun inkomsten namelijk met rap tempo zien dalen, terwijl de vaste lasten blijven doorlopen. Ook blijkt de overheidssteun niet voor elke ondernemer voldoende, zo vertellen diverse bedrijven aan de NOS.

Geen steun, wel nodig

De Amsterdamse drukkerij FSDP kan geen aanspraak maken op de 4000 euro steun, maar zou die goed kunnen gebruiken. De huur van het pand en de inkoop van materiaal leiden tot hoge lasten, terwijl de omzet al met vijftig procent is gedaald, zeggen oprichters Hamid Firoozi Sheshtamad en Mohsen Ghassemi.

Er komen steeds minder aanvragen voor het bedrukken van flyers of het bestickeren van auto's. Firoozi Sheshtamad: "We hebben daarbij nog zo'n 3000 euro openstaan in rekeningen, maar slechts een derde daarvan wordt momenteel betaald." Niet alle klanten betalen hun openstaande rekeningen omdat ook zij met geldproblemen kampen.

'Zou veel schelen'

"Het is een kettingreactie", zegt Firoozi Sheshtamad. "Als bijvoorbeeld de horeca gesloten is, betekent dit dat wij geen opdrachten meer uit die sector krijgen. De gevolgen van corona zijn heel groot in onze branche, we krijgen nog maar een paar kleine opdrachten. Onze klanten moeten ook kosten besparen, dus plaatsen veel minder bestellingen."

Het bedrijf heeft geen personeel en kan dus geen aanspraak maken op de NOW-regeling, die betekent dat de overheid maximaal 90 procent van het werknemersloon betaalt. Het uitstellen van belasting betalen kan wel, maar is maar een tijdelijke lastenverlichting. Uiteindelijk moet er wel betaald worden, zeggen de ondernemers.

Firoozi Sheshtamad: "een aanvraag voor een lening is vandaag afgewezen omdat we een jong bedrijf zijn. De bank heeft er geen vertrouwen in dat we het kunnen terugbetalen. Zoals het er nu uitziet kunnen we het nog twee maanden uitzingen. De steun zou ons echt kunnen helpen."

Ook bedrijven die wel in aanmerking komen voor de steun, luiden de noodklok. Zoals theaterproducent Michael van Hoorne, die aangeeft dat ook commerciële bedrijven in de cultuursector extra hulp nodig hebben. Van Hoorne: "Met die NOW-regeling kan ik wel mijn werknemers betalen, maar mijn grootste kostenposten zijn de vaste lasten, zoals bijvoorbeeld het betalen van de studio's. Dan is 4000 euro niet zo veel."

Vrijdagmiddag maakte minister Van Engelshoven in een brief aan de Tweede Kamer bekend dat er extra maatregelen worden genomen voor culturele organisaties. Zo kan subsidiegeld voor het derde kwartaal nu al worden aangevraagd en kunnen gekochte kaartjes worden omgezet in vouchers.

Theaterlandschap

Maar dit geldt alleen voor gesubsidieerde culture instellingen en theaterproducent Van Hoorne Entertainment is er daar niet een van. Van Hoorne: "Het gesubsidieerde deel van de cultuursector verkoopt maar 30 procent van de kaarten, maar krijgt nu 100 procent van de hulp. Er moet extra steun komen voor de hele sector, anders zal vanaf september het theaterlandschap er totaal anders uitzien."

Het probleem in de theatersector is met name een liquiditeitsprobleem. Producties die aan het einde van het jaar zullen plaatsvinden, vergen nu al investeringen. 4000 euro is volgens Van Hoorne niet voldoende geld om die producties nu al in gang te zetten: "Nooit is er door deze commerciële groep aan de overheid om ook maar één euro gevraagd, maar nu hebben wij het nodig."