De Iraanse rapper Toomaj Salehi is gisteren vrijgelaten uit de gevangenis. De 33-jarige Salehi zat in de cel omdat hij in zijn muziek steun betuigde aan de protestbeweging tegen de overheid. Eerder dit jaar werd hij nog ter dood veroordeeld.

Hij groeide met zijn muziek uit tot stem van de protestbeweging die maandenlang demonstreerde tegen het regime, nadat de 22-jarige Koerdisch-Iraanse Mahsa Amini in 2022 na een gewelddadige arrestatie om het leven was gekomen. Zij werd door de Iraanse zedenpolitie aangehouden omdat ze zich niet zou hebben gehouden aan de kledingvoorschriften.

Doodstraf geschrapt door hoge raad

Salehi werd al voor de massale protesten veroordeeld voor "het verspreiden van propaganda". In oktober 2022 werd hij opgepakt en tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld. In 2023 werd hij plotseling korte tijd vrijgelaten. In april van dit jaar kreeg hij alsnog de doodstraf opgelegd door een rechtbank in Isfahan.

Verschillende prominenten uit de cultuursector, zoals schrijver Margaret Atwood en zanger Sting, tekenden een petitie waarin ze opriepen tot de vrijlating van de Iraniër. De opgelegde doodstraf werd in juni dit jaar alsnog geschrapt door het Iraanse hooggerechtshof.

Volgens Salehi heeft hij 252 dagen in eenzame opsluiting gezeten. Ook zou hij zijn gemarteld tijdens zijn gevangenschap en zouden zijn armen en benen zijn gebroken.

Het werd eerder uitgesteld vanwege orkaan Milton in de Verenigde Staten, maar nu gaat hij toch eindelijk op bezoek. De Amerikaanse president Biden is de komende dagen, op de valreep van zijn presidentschap, in Angola.

Sinds 2015 heeft geen enkele Amerikaanse president voet gezet op het Afrikaanse continent. Toen ging Obama naar Kenia en Ethiopië. Wel was vicepresident Kamala Harris vorig jaar in Zambia. Biden gaat nu iets westelijker, naar Angola.

De keuze voor Zambia en Angola heeft te maken met een project waar de VS in investeert: de Lobito Corridor, een 1300 kilometer lange spoorlijn die vanaf Zambia via de Democratische Republiek Congo (DRC) naar de havenstad Lobito in Angola loopt. Het eerste transport was afgelopen augustus van de DRC naar Lobito en vanuit daar naar het Amerikaanse Baltimore.

De spoorlijn is belangrijk in de race om grondstoffen, onder meer voor elektrische auto's en de energietransitie. Zambia is rijk aan koper en kobalt, de Congolese regio Katanga ligt vol met vrijwel alle denkbare grondstoffen en die kunnen via Angola de Atlantische Oceaan over, voor de export.

Hoewel Biden onder meer ook langs het slavernijmuseum gaat in de Angolese hoofdstad Luanda, staat de Lobito Corridor centraal in zijn bezoek. De spoorlijn geldt als het belangrijkste Amerikaanse infrastructuurproject in Afrika. Ook de Europese Unie investeert erin. In Angola ontmoet Biden alle regionale leiders die bij het project betrokken zijn.

Tegenwicht bieden aan China

De VS en de EU willen met het project tegenwicht bieden aan China, de belangrijkste handelspartner van veel Afrikaanse landen. China steekt al decennialang veel geld in infrastructuur op het continent, geeft landen leningen en heeft er ook veel mijnbouwvergunningen.

China wil juist een spoorlijn herstellen die precies de andere kant op loopt: vanuit het koperrijke Zambia naar het oosten toe, naar de Tanzaniaanse stad Dar es Salaam aan de Indische Oceaan. Met hetzelfde doel.

Angola is historisch ook een partner van Rusland, maar heeft aangegeven open te staan voor iedereen die wil helpen met economische groei. Veel Afrikaanse landen, ook Zambia en de DRC, vinden dat ze prima zaken kunnen doen met veel verschillende landen tegelijk, ook als die op het wereldtoneel tegenover elkaar staan.

Gemeenschap profiteert ook

Angola krijgt hulp uit Amerika bij het herstel van een oude spoorlijn, die ook gebruikt kan worden voor ander transport. De VS benadrukt dat het opties geeft voor de export van grondstoffen, maar ook van landbouwproducten. Er wordt ook geld gestoken in andere projecten op het gebied van bijvoorbeeld onderwijs, waardoor gemeenschappen die bij de corridor wonen ook zouden moeten profiteren.

Tijdens het bezoek van Biden worden verder beloftes verwacht op het gebied van gezondheidszorg en over samenwerking op het gebied van veiligheid. De VS is op zoek naar nieuwe partners, vooral omdat westerse landen in de Sahel steeds meer bondgenoten kwijtraken na een reeks van staatsgrepen. Veel van die landen leunen nu op Rusland. De VS is bijvoorbeeld ook zijn basis in Niger kwijtgeraakt.

Mensenrechtenschendingen

De vraag is wel wie echt beter wordt van de Lobito Corridor. Zambia, DRC en Angola zijn rijk aan grondstoffen, maar een groot deel van de bevolking is arm. Bovendien is Angola een land met repressie. Bij activisten bestaat de angst dat de VS coulanter wordt in de kritiek op Angolese leiders en mensenrechtenschendingen eerder door de vingers gaat zien, puur omdat ze hun ogen hebben gericht op de relaties in de race om grondstoffen.

Hoewel de aankomende Amerikaanse president Trump het Afrikaanse continent in zijn vorige regeerperiode niet interessant vond, is de verwachting dat hij wél geïnteresseerd is in de Lobito Corridor omdat het om grondstoffen draait en om de rivaliteit met China.

Het wordt de grootste zaak ooit voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, aangedragen door een van de kleinste landen ter wereld. Vanaf vandaag buigt het hof zich over de vraag welke wettelijke verplichtingen landen hebben om klimaatverandering te stoppen. Het is een initiatief van Vanuatu, een eilandstaat in de Stille Oceaan. Het land hoopt hiermee wereldwijde klimaatactie af te dwingen.

De vijftien rechters van het hof gaan zich bezighouden met twee vragen. De eerste is: welke verplichtingen hebben VN-lidstaten volgens het internationaal recht om andere lidstaten én toekomstige generaties te beschermen voor de desastreuze klimaatverandering? En als lidstaten veel broeikasgassen blijven uitstoten en niet genoeg actie ondernemen om dit te verminderen, wat zijn dan de juridische gevolgen? Er wordt speciaal gekeken naar de gevolgen van klimaatverandering voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaten.

Hoogste aantal getuigen ooit

De komende twee weken krijgen naast Vanuatu nog bijna honderd andere landen en enkele organisaties de kans om te getuigen voor de rechtbank van de Verenigde Naties. Het is het hoogste aantal getuigen dat ooit is gehoord in de tachtigjarige geschiedenis van het hof.

"We willen dat het hof bevestigt dat de verwoesting van het klimaat onrechtmatig is", zegt de Nederlandse Margaretha Wewerinke-Singh, die het juridische team leidt.

Na jarenlang lobbyen is het Vanuatu gelukt om brede steun te krijgen voor het plan om het hof om advies te vragen. De kleine eilandstaat ligt midden in de Stille Oceaan, ten oosten van Australië. Er wonen zo'n 320.000 mensen verspreid over 83 eilanden, die vaak niet meer dan een meter boven de zeespiegel liggen. Vanwege klimaatverandering zien de inwoners steeds vaker delen van hun land onder water verdwijnen.

"Wij staan aan de frontlinie van ernstige klimaatverandering. Als het zo doorgaat, is ons land binnen vijftig jaar compleet onleefbaar", zegt Vanuatu's klimaatgezant Ralph Regenvanu tegen de Australische omroep ABC.

Een kerkhof op Vanuatu spoelt weg door erosie:

Niet alleen Vanuatu merkt de gevolgen van klimaatverandering. De wereldwijde zeespiegel stijgt sneller dan ooit. Dat komt voornamelijk door de opwarming van de aarde waardoor de ijskappen smelten. Het jaar 2023 was wereldwijd het warmste jaar ooit gemeten. Het was 1,48 graden warmer dan in de pre-industriële periode tussen 1850 en 1900 - net onder de 1,5 graad die tijdens de klimaattop in Parijs is afgesproken.

Teleurstelling

Maar ondanks de beloftes die gemaakt worden op de VN-klimaattoppen gebeurt er concreet veel te weinig, vinden veel landen die de meeste gevolgen van klimaatverandering ondervinden. Na de 29ste klimaattop in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe overheerste de teleurstelling. In plaats van de gehoopte 1300 miljard dollar aan klimaatsteun voor arme landen, eindigden de onderhandelingen op 300 miljard dollar per jaar. Vertegenwoordigers van armere landen waren woest.

"We zagen in Bakoe opnieuw dat er niet geluisterd wordt naar de kwetsbare eilandstaten die de meeste gevolgen van klimaatverandering ondervinden", aldus Regenvanu.

Daarom willen ze niet meer onderhandelen, maar actie afdwingen bij de rechter. Maar daarvoor is eerst een juridisch kader nodig. Daarom wordt er advies gevraagd bij de hoogste rechtbank ter wereld. Het is voor het eerst dat het Internationaal Gerechtshof zich uitlaat over klimaatverandering.

Het idee komt van een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific in Port Vila, de hoofdstad van Vanuatu. Zij bedachten vijf jaar geleden het plan om de hoogste rechtbank om advies te vragen over het juridische vraagstuk van aansprakelijkheid. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij het initiatief.

Voor Cynthia Houniuhi, een van die studenten die erbij betrokken was, betekent het erkenning van wat ze dagelijks meemaakt. "Klimaatverandering raakt ons leven heel direct", zegt tegen de Australische omroep ABC. Ze komt van de Salomonseilanden, die ook in de Stille Oceaan liggen en waar klimaatverandering grote problemen veroorzaakt. "We wilden niet accepteren dat we niets konden doen."

Niet bindend

Hoewel het advies van het hof niet juridisch bindend is, kan het toch grote gevolgen hebben. Als de rechters concluderen dat landen er alles aan moeten doen om de schade in andere landen te voorkomen en de uitstoot van broeikasgassen zo veel mogelijk te beperken, kan dat het begin zijn van talloze nieuwe klimaatrechtszaken.

Dat kan vervuilende landen in de toekomst mogelijk juridisch verplichten om bij te dragen aan het herstellen van de schade die andere landen lijden. De ogen van de wereld zijn daarom de komende tien dagen gericht op Den Haag. De verwachting is dat het hof in de loop van volgend jaar met een oordeel komt.