Met massadeportaties, aangescherpte grensbewaking en onderscheppingen op zee wil Mauritanië migratie terugdringen. Dat lijkt effect te hebben: voor het eerst in jaren is het aantal West-Afrikaanse migranten dat naar de Canarische Eilanden reist afgenomen. Eind september bereikten bijna 13.000 migranten vanuit Mauritanië de Spaanse eilandengroep, ruim de helft minder dan in 2024.

Mauritanië krijgt hiervoor geld van de Europese Unie. "Mauritanië heeft deze regels omdat het migratie wil reguleren", zegt Sahid Moluh, directeur van een school voor migrantenkinderen in de kustplaats Nouadhibou. Dit jaar zijn de schoolbankjes er een stuk leger dan voorheen: volgens de Mauritaanse autoriteiten zijn in de eerste helft van dit jaar meer dan 18.000 migranten uitgezet. "Veel families zijn getroffen door de uitzettingen," verklaart Moluh. "Ze hebben het land verlaten."

In een blauw geschilderd klaslokaal lopen scholieren een voor een naar het krijtbord. Om de beurt lezen ze de dagen van de week voor: lundi, mardi, mercredi. "Ze krijgen les in het Frans", knikt leerkracht Blance To. "Want de kinderen hebben verschillende achtergronden: ze komen uit Guinee, Senegal, Mali, Niger. Veel verschillende culturen."

Mensenrechtenorganisaties hebben kritiek op Mauritaniës harde migratiebeleid. Zo documenteerde Human Rights Watch in een rapport dat tussen 2020 en halverwege 2025 de Mauritaanse politie tienduizenden mensen het land uit heeft gezet. Vaak gebeurt dat zonder enige vorm van procedure.

"De massadeportaties vinden op grote schaal plaats", zegt Sabrina Brandt, directeur van Human Rights Watch Nederland. "Daarnaast zien we ook in ons onderzoek dat vormen van geweld, zoals elektroshocks en zware verwondingen, structureel voorkomen."

In 2024 sloot de Europese Unie een deal met Mauritanië om het migratiebeleid aan te scherpen. Het West-Afrikaanse land kreeg ruim 210 miljoen euro toegezegd, onder meer voor grensbewaking en het bestrijden van mensensmokkel.

Volgens Brandt zou de EU, zeker in het licht van mensenrechtenschendingen in het land, de voorwaarden voor deze hulp moeten aanscherpen. "Ze kunnen de hulp opschorten, dat zien we op dit moment nog helemaal niet gebeuren. Europa stelt geen duidelijke criteria wat wel en niet door de beugel kan."

Levensgevaarlijke route

In reactie op het rapport van Human Rights Watch stelt de Europese Commissie dat ze zich inzet "voor een breed, menswaardig en duurzaam beheer van migratie". De Mauritaanse overheid reageert dat er juist wordt gewerkt aan het verbeteren van de bescherming van migranten.

Deskundigen waarschuwen dat een strengere migratieaanpak er vaak toe leidt dat routes langer en gevaarlijker worden. Ook nemen risico's op geweld en uitbuiting toe. "Smokkelnetwerken laten zien dat zij zich goed aanpassen aan strengere controles", schrijven onderzoekers van het Mixed Migration Centre in hun laatste kwartaalrapport. "Om ontdekking te vermijden, vertrekken boten verder vanuit het zuiden, vanuit Gambia, Guinee-Bissau en Guinee."

Dat gaat geregeld mis: de overtocht van West-Afrika naar de Canarische Eilanden staat bekend als een van de gevaarlijkste migratieroutes ter wereld. De Atlantische Oceaan is onstuimig, de houten vissersboten die migranten gebruiken zijn vaak overvol. Volgens schattingen van Caminando Fronteras, een Spaanse organisatie die zich baseert op nieuws- en ooggetuigenverslagen, zijn vorig jaar meer dan 10.000 mensen op deze 'Atlantische route' omgekomen.

In augustus kapseisde een migrantenboot voor de kust van Mheijrat, een Mauritaans vissersdorp een uurtje ten noorden van de hoofdstad. Van de 160 passagiers overleed het merendeel. Op het strand ligt de bontgekleurde sloep er nog altijd, wijst Samba Sow. "Meer dan honderd lichamen lagen hier", zegt hij. "Het is verdrietig, elk leven is er een te veel."

"Mijn wens voor de toekomst is dat de overheid probeert de situatie van buitenlanders te veranderen", zegt schooldirecteur Moluh. "In plaats van ze uit te zetten, zouden ze een oplossing moeten vinden. Er zijn veel ouders die hier legaal willen werken, maar de voorwaarden zijn gewoon te ingewikkeld."

Oekraïense vluchtelingen in Nederland krijgen volgens een nieuw kabinetsplan in 2027 een speciale status die is gericht op terugkeer naar Oekraïne. Dat bevestigen bronnen aan de NOS na berichtgeving van RTL Nieuws. Voorwaarde voor terugkeer is wel dat er vrede is.

In het voorstel van demissionair minister Keijzer (Asiel en Migratie) staat volgens de bronnen ook dat Oekraïners die betaald werk hebben huur moeten gaan betalen. Ook komt de premie voor hun ziektekostenverzekering voor eigen rekening. Degenen die geen baan hebben, zouden een uitkering aan moeten vragen.

Met het plan wil Keijzer de kosten van de opvang omlaag krijgen en voorkomen dat Oekraïners een verblijfsstatus aanvragen bij de IND. Dat hoeven ze nu niet, maar de speciale Europese regeling voor hen loopt in maart 2027 af en de Europese Commissie heeft aangegeven de speciale regeling niet te willen verlengen.

Achterstanden bij het IND

Er verblijven zo'n 120.000 Oekraïners in Nederland. Ruim 60 procent van hen heeft een baan. Daarom is het volgens Keijzer gerechtvaardigd dat deze mensen huur en zorgpremie betalen.

De gemeentelijke opvang is sinds dit jaar al niet meer automatisch gratis voor gevluchte Oekraïners. Degenen met een inkomen moeten een bijdrage betalen die kan oplopen tot enkele honderden euro's.

De maatregelen zijn volgens het kabinet om verschillende redenen nodig. Zo kampt de IND nu al met achterstanden en kan de organisatie nog veel meer asielaanvragen niet aan.

Daarnaast is er geen geld meer gereserveerd voor de opvang van Oekraïners na 2027. Het kabinet moet daarover in overleg met de gemeenten, die de uitkeringen moeten betalen en voor huisvesting moeten zorgen. Dat zorgt nu al voor problemen bij gemeenten. Veel opvanglocaties zitten vol.

Bij de onderhandelingen voor de voorjaarsnota komend jaar zal er waarschijnlijk meer bekend worden over de regeling voor Oekraïners vanaf dat jaar.

Tot de vorige Europese verkiezingen was meestemmen met uiterst rechts voor middenpartijen in het Europees Parlement ondenkbaar. Maar bij die verkiezingen vorig jaar juni wonnen radicaal- en extreemrechtse partijen flink. En nu brokkelt het cordon sanitaire tegen hen in razend tempo af.

Gisteren stemde een meerderheid van christendemocraten, conservatieven, radicaalrechts en extreemrechts voor uitstel van een wet tegen ontbossing. En eerder deze maand bereikte het Parlement een akkoord over een flinke afzwakking van de wet die bedrijven dwingt toe te zien op het voorkomen van milieuschade en slechte arbeidsomstandigheden.

Cordon sanitaire

De afzwakking haalde het door een gelegenheidscoalitie van christendemocraten, conservatieven, de radicaal-rechtse Patriotten van Europa (met de PVV) en de nog rechtsere fractie Europa van Soevereine Naties, met het extreemrechtse Duitse AfD in de gelederen. Het is de eerste keer dat een wet met steun van uiterst rechts door het Parlement komt.

"Ze werken samen met partijen die aanzetten tot haat", zegt GL-PvdA-Europarlementariër Lara Wolters over de christendemocraten. De duurzaamheidswet was haar initiatief. Na jarenlange onderhandelingen kwam de wet er, nu is hij door de nieuwe rechtse meerderheid afgezwakt.

De christendemocraten zien het anders. Namens Nederland zitten CDA, NSC en BBB in de grootste Europese fractie. De BBB viert net als de PVV de overwinning. "Eindelijk kiest het Europees Parlement voor gezond verstand'", zegt Europarlementariër Sander Smit. "Vandaag is een historische politieke doorbraak van een mislukt cordon sanitaire."

'Vrienden van Poetin'

Commissievoorzitter Von der Leyen, zelf christendemocraat, had in de verkiezingscampagne geen goed woord over voor de uiterst rechtse partijen. Ze noemde Wilders en Le Pen "vrienden van Poetin" die "Europa willen vernietigen".

Meteen na de verkiezingen benadrukte ze dat "de centrummeerderheid overeind is gebleven" en ze alleen wilde samenwerken met partijen die pro-Europees, pro-Oekraïne en pro-rechtsstaat zijn.

Anderhalf jaar later hebben principes plaatsgemaakt voor pragmatisme. Samenwerking met rechts is niet langer taboe.

Structurele samenwerking

Voor het CDA is die nieuwe politieke realiteit ongemakkelijk. In Nederland sluit de partij de PVV uit, in het Europees Parlement vormen ze nu meerderheden met die partij.

Tom Berendsen, voorzitter van de Europese CDA-fractie, benadrukt dat van structurele samenwerking geen sprake is. "Wij beoordelen voorstellen op de inhoud." En die inhoud komt soms overeen met wat de partijen rechts van de christendemocraten willen.

Radicaal- en extreemrechts in het Europees Parlement

Radicaal- en extreemrechtse politici in het Europees Parlement doen regelmatig vergaande uitspraken. De Italiaan Roberto Vannacci van de Patriotten voor Europa zei in september dat hij Poetin boven Zelensky verkiest en dat Mussolini ook goede dingen heeft gedaan. Eerder noemde hij homoseksualiteit niet normaal.

Tom VandenDriessche van Vlaams Belang, ook van de Patriotten, kreeg een waarschuwing van de voorzitter van het Europees Parlement vanwege gebruik van het woord 'omvolking'.

De Poolse Europarlementariër Grzegorz Braun, van Europa van Soevereine Naties, doofde in 2023 met een brandblusser Chanoeka-kaarsen in het Poolse parlement.

De christendemocraten zien ruimte voor beleid waar ze in het centrum geen meerderheid voor vinden. Het is een van de verklaringen voor de groeiende macht van de rechtse partijen.

Die stellen zich ook professioneler op. Ze gebruiken de EU om wat te bereiken in plaats van stelselmatig alles wat met de EU te maken heeft af te wijzen.

Ook de PVV volgt die koers. Uit het laatste Europese verkiezingsprogramma verdween de Nexit. In plaats daarvan steekt partij zijn "energie in het hervormen van de Europese Unie van binnenuit. In het aan banden leggen van de macht van Brussel".

En dat werkt, zeggen de Patriotten. Tot een paar weken terug mochten ze over bijna niets meepraten, zegt PVV-Europarlementariër Sebastian Kruis. "Er werd nog net naar je geluisterd, maar er werd niet meegeschreven en al je punten werden weggestemd."

PVV-fractievoorzitter Marieke Ehlers beaamt dat. "We hebben nu een mogelijkheid om dingen te veranderen binnen de Europese Unie en het Europees parlement. Die hadden we eerst niet. En dat moeten we vooral proberen."

Komende maanden staan meerdere dossiers op de agenda waarbij de christendemocraten steun van uiterst rechts goed kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld om het verbod op de verbrandingsmotor voor auto's in 2035 van tafel te vegen. Of om een akkoord te bereiken over streng terugkeerbeleid voor uitgeprocedeerde asielzoekers.

Vanavond zendt Nieuwsuur een reportage uit over de groeiende invloed van radicaal-rechts in het Europees Parlement. Nieuwsuur begint om 21.30 uur op NPO2.