De panelen op de begraafplaats in Margraten met uitleg over de rol van zwarte Amerikaanse soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn daar weggehaald uit angst voor de regering-Trump. Het was geen opdracht vanuit het Witte Huis.

Dat blijkt uit interne e-mails van de zogenoemde American Battle Monuments Commission (ABMC) die alle 26 overzeese Amerikaanse begraafplaatsen beheert, waaronder Margraten. De mails zijn bij de Amerikaanse overheid opgevraagd door de Jewish Telegraph Agency.

Uit de mailwisseling blijkt dat ABMC-voorzitter Charles Djou op 19 maart ingreep in Margraten. Hij deed dat direct nadat president Trump een decreet uitvaardigde dat 'discriminerende gelijkheidsideologie' moest tegengaan. Elke verwijzing naar diversiteit, gelijkheid en inclusiviteit werd door Trump verboden.

Djou schreef meteen een mailtje naar zijn staf om te benadrukken dat de ABMC aan dat decreet moest voldoen. Dat is opvallend, want de monumentencommissie viel niet onder het decreet van Trump.

Problemen

De commissievoorzitter wilde van zijn mensen weten of er in bezoekerscentra exposities waren die "voor problemen zouden kunnen zorgen". Het paneel in Limburg over het racisme waar zwarte soldaten in het leger én thuis mee te maken kregen, werd al snel genoemd en moest van Djou weg.

"Om boosheid van de regering te vermijden", schrijft Djou letterlijk in een mailtje. Op zijn minst totdat er "een nieuwe regering in 2029" is, voegde hij daar later aan toe.

Ook een tweede paneel, over een van de zwarte soldaten die meewerkte bij het herbegraven van de 8000 gesneuvelde militairen in Margraten, moest worden verwijderd.

Ophef groot

Het duurde tot november voordat NRC meldde dat de twee panelen waren weggehaald, maar de ophef was meteen groot.

Veteraan Robert Gray sprak over "totale ontering". "Het grootste deel van de begraafplaats is aangelegd door Afro-Amerikanen", zei hij. "Zij groeven de graven, hebben het merendeel van de soldaten begraven."

Hij wees erop dat zwarte soldaten in de Tweede Wereldoorlog niet alleen tegen het fascisme in actie kwamen. "Ze wilden ook rassengelijkheid in de VS, dat is waar ze voor vochten", aldus Gray.

Terughangen

De provincie Limburg riep de Amerikaanse ambassadeur in Nederland op om de informatiepanelen terug te hangen in het bezoekerscentrum van de begraafplaats.

Inmiddels is er in Limburg ook een onafhankelijk comité aan het werk dat zoekt naar een alternatieve gedenkplek voor de rol van zwarte soldaten, meldt L1 Nieuws.

Charles Djou is in april vertrokken als voorzitter van de ABMC.

Buschauffeurs die rijden op de bus tussen station Emmen en het aanmeldcentrum in Ter Apel zijn niet tevreden met het besluit van hun werkgever Qbuzz en de gemeenten Westerwolde en Emmen om de rit gratis te maken. Dat zegt vakbond FNV. De gemeenten en Qbuzz kwamen tot het besluit omdat er op die lijn meerdere "impactvolle en zeer vervelende situaties voorgevallen zijn".

Bewoners van het aanmeldcentrum weigeren soms de ritprijs van 4,52 euro te betalen en vertonen probleemgedrag. Zo trapte een reiziger eerder dit jaar bijvoorbeeld de incheckpaal in de bus kapot, berichtte RTV Noord.

Volgens Qbuzz ging het om overlastgevende 'veiligelanders' uit het azc in Ter Apel. Dat zijn asielzoekers afkomstig uit landen die door de Nederlandse overheid als veilig worden beschouwd. Ze maken om die reden weinig kans op een verblijfsvergunning in Nederland.

'Overlast loont'

"We hebben van veel buschauffeurs gehoord dat zij het idee hebben dat overlast geven loont als je de rit gratis maakt", zegt Edwin Kuiper, bestuurder bij de ov-tak van de FNV. De nieuwe pendeldienst wordt georganiseerd door het ministerie van Justitie en Veiligheid, samen met de gemeenten en Qbuzz.

Een van de buschauffeurs die niet te spreken is over de nieuwe gratis buslijn is Dirk Visser. Hij werkt al zeventien jaar voor Qbuzz en reed vroeger op de lijnbus die asielzoekers naar Ter Apel brengt. "Toen zag ik veel mensen treiteren. Er ging ook wel eens een ruitenwisser of deur kapot."

Visser is bang dat de gratis busrit zal zorgen voor meer overlast in Emmen. "Hier hoopt het zich op." Hij verwacht bovendien dat andere reizigers nu ook gratis willen reizen. "Dan kan ik eigenlijk alleen maar zeggen: prima, ga maar zitten. Dat gaat natuurlijk niet, maar ik snap wel dat die vragen komen."

De gemeenten en Qbuzz kwamen eerder al, samen met de FNV, met andere oplossingen om de problemen met overlastgevers op te lossen. Zo werden er toezichthouders en boa's in de bus en op stations ingezet.

"Qbuzz en de gemeenten hebben niet hun best gedaan om het met dat extra toezicht echt op te lossen", zegt FNV-bestuurder Kuiper. "Er waren allerlei afspraken over, maar daar hielden de partijen zich niet aan. En dat terwijl de chauffeurs juist best tevreden waren over het extra toezicht."

Veiligheidsrisicogebied

De gemeente Emmen laat in een reactie weten juist heel erg in de weer te zijn met het vergroten van de veiligheid op het station. "Natuurlijk hebben we oog voor de veiligheid van chauffeurs. Qbuzz heeft in gesprekken met ons ook indringende voorbeelden geschetst."

Emmen deelde eerder al dat de gemeente probeert om van het stationsgebied een veiligheidsrisicogebied te maken vanwege de overlast. In dat soort gebieden mag de politie bijvoorbeeld vaak preventief fouilleren.

Volgens een woordvoerder van de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, is het gratis maken van de busrit geen tegemoetkoming aan de overlastplegers. "Het is afhankelijk van hoe je er naar kijkt. Maar voor ons geldt: misdaad moet natuurlijk nooit lonen. Dit is voor ons vooral de manier om de buschauffeurs te ontlasten."

Westerwolde verwacht dat de maatregel tot een vermindering van incidenten zal leiden, maar pleit ook voor een blijvende oplossing. "Wij zouden veel liever zien dat de overlastplegers evenredig worden verdeeld over het land."

Qbuzz is het niet eens met de kritiek van de FNV dat de nieuwe maatregel laat zien dat overlast geven loont. "Het is geen beloning, maar een veiligheidsmaatregel in het belang van alle medewerkers en reizigers."

Het vervoersbedrijf merkt dat er "veel persoonlijke meningen zijn over hoe de veiligheid beter kan", zegt een woordvoerder. "Maar de eerdere combinatie van maatregelen bleek onvoldoende. Qbuzz zag het aantal incidenten en de ernst ervan toenemen en we gaan niet wachten op een volgend incident."

De provincie Overijssel heeft vervoerders Arriva en EBS beboet omdat hun bussen vaak te laat of helemaal niet komen. Volgens afspraak zou maximaal 0,2 procent van de ritten mogen uitvallen. In de praktijk bleek de uitval vorig jaar 20 tot 28 keer hoger, waardoor reizigers vaak in de kou stonden.

Hoe hoog de boetes zijn, wil de provincie niet zeggen. Een woordvoerster zegt bij RTV Oost alleen dat het "niet om miljoenen euro's" gaat.

Provincies zijn in Nederland verantwoordelijk voor het regionaal vervoer. Zij geven concessies uit aan vervoerders die in principe tien jaar duren. Onderdeel van die concessies zijn afspraken over het aantal ritten en de routes, maar ook over de inzet van elektrische bussen.

Arriva en EBS, twee van de vervoerders in Overijssel, hebben zich niet aan die afspraken gehouden. Arriva, dat in Twente het busvervoer verzorgt, is beboet vanwege de grote uitval van bussen, maar ook voor het te laat aankomen van de bus.

Bovendien had Arriva beloofd schone elektrische bussen in te zetten, maar reden er in de praktijk ook nog vaak oude dieselbussen rond, constateert de provincie. Ook de Arriva-trein die tussen Oldenzaal en Zutphen rijdt kwam vorig jaar te vaak te laat. Daarvoor is de vervoerder eveneens beboet.

Reisinformatieschermen

In West-Overijssel rijdt EBS met elektrische bussen. Ook die vervoerder is beboet voor het te laat aankomen en de uitval van bussen vorig jaar. EBS kreeg bovendien een boete omdat de reisinformatieschermen in de bus niet altijd werkten.

De streekvervoerders beroepen zich bij de problemen op personeelstekorten en een hoog ziekteverzuim. Arriva wijst op aanloopproblemen bij de vervanging van de diesels door elektrische bussen. De nieuwe bussen bleken vaak niet goed opgeladen. Accu's liepen snel leeg door de kou. Ook bleek de dienstregeling aanvankelijk te krap.

"Er was sprake van een roerige start, waarna er een aantal moeilijke weken voor onze chauffeurs volgden. Dat vinden wij bijzonder spijtig", zei regiodirecteur Jieskje Hollander van Arriva eerder.

Miljoen euro

De problemen met de streekvervoerders in Overijssel zijn bepaald niet uniek in Nederland. In juli legde de provincie Friesland vervoerder Qbuzz een boete van een miljoen euro op, omdat er in het eerste kwartaal van dit jaar 1,47 procent te veel ritten uitvielen. Volgens Omrop Frysân bleek toen al dat de uitval in het tweede kwartaal nog hoger was.

In het noorden van Zuid-Holland besloot Qbuzz uit eigen beweging dit voorjaar om veel minder bussen te laten rijden zodat het aantal uitgevallen ritten omlaag ging, meldt Omroep West. Qbuzz was toen al meermalen op het matje geroepen door de provincie, ook omdat de vervoerder met diesels reed in plaats van met elektrische bussen.

Meer bussen

In grote delen van de provincie Utrecht neemt streekvervoerder Transdev komend weekeinde het busvervoer over van Qbuzz. "Het betekent dat we iets meer openbaar vervoer krijgen", zegt de Utrechtse gedeputeerde Van Schie bij RTV Utrecht. "Op frequente lijnen wordt intensiever gereden. In het buitengebied zijn er meer bussen beschikbaar."

Maar Transdev zelf zegt dat het niet gaat lukken om al het beloofde vervoer meteen aan te bieden. Transdev kampt, net als de collega-vervoerders, met een tekort aan bussen en mensen.

Bovendien lag Transbev tot gisteren in de clinch met Qbuzz over de overname van 69 elektrische bussen en laadpalen. De rechter zat gistermorgen zelfs al klaar voor een kort geding toen Transdev en Qbuzz in de wandelgangen van het gerechtsgebouw alsnog een akkoord bereikten. Het kort geding werd afgeblazen.

Stijgende lijn

Toch is er ook goed nieuws. Zo ligt de busuitval in Twente op dit moment bijna rond de maximumnorm van 0,2 procent, meldt de provincie. "Er is in 2025 een stijgende lijn in de verbeteringen en prestaties. Reizigers ondervinden minder hinder van een slechte uitvoering dan in 2024."