Het aantal tbs'ers dat in een gewone gevangenis op hun behandeling wacht is in vijf jaar tijd fors toegenomen. Dat bevestigt het ministerie van Justitie en Veiligheid na berichtgeving van het AD. Lang wachtende tbs-veroordeelden hebben recht op een schadevergoeding.

Het aantal wachtende tbs-veroordeelden is in vijf jaar vervijfvoudigd, blijkt uit cijfers van het ministerie. Op dit moment zijn dat er 250. In 2020 ging het om 49 personen, sindsdien liep het jaarlijks op.

Soms duurt het langer dan twee jaar voordat een veroordeelde aan zijn tbs-behandeling kan beginnen. Het komt voor dat het OM de rechtbank vraagt een tbs-maatregel te verlengen, terwijl de behandeling nog niet eens is begonnen.

Tbs'ers die langer dan vier maanden in de gevangenis wachten tot er een plek vrijkomt, hebben recht op schadevergoeding. Dat kost de samenleving steeds meer geld. In 2021 ging het nog om 25.250 euro voor alle lang wachtende tbs-veroordeelden. Vorig jaar was dat opgelopen tot 356.554 euro. Gemiddeld kwam dat per gevangene neer op 2875 euro, en één gevangene kreeg vorig jaar zelfs 19.250 euro.

Doekje voor het bloeden

Volgens Judith Serrarens, voorzitter van de Vereniging van TBS-Advocaten, is de situatie ernstig. "Omdat ze behandeling nodig hebben. Je krijgt tbs omdat een psychiatrische behandeling dringend noodzakelijk is. Dan moet je niet in een gevangenis zitten waar die zorg ontbreekt", zegt ze tegen de NOS. "Die vergoeding kan niet goedmaken dat je tijd verliest met wachten. Dat is heel erg frustrerend voor die mensen."

Ze wijst erop dat de veroordeelden van die schadevergoedingen ook maar weinig terugzien. Van dat geld worden eerst vorderingen aan de Staat betaald en die zijn er vaak omdat tbs-veroordeelden vaak een schadevergoeding aan nabestaanden moeten betalen. "Die vergoeding is een doekje voor het bloeden. Van wat er overblijft krijgen ze ook niets in handen. De kliniek beheert het geld en het wordt vastgezet voor resocialisatie op langere termijn."

'Hele systeem verstopt'

De oorzaken van die stijging zijn al langer bekend. Rechters leggen vaker tbs op, er zijn minder tbs-plekken en ook de uitstroom gaat niet zoals gewenst. Veel gemeenten en instellingen zijn terughoudend met het opvangen van ex-tbs'ers.

"Het hele systeem is verstopt", zegt Serrarens. "Er zijn in het verleden tbs-klinieken gesloten. En aan het einde van de behandeling is de doorstroom moeilijk. Er zijn te weinig huizen en te weinig bedden voor beschermd wonen. En er speelt nog een ander probleem: personeelsgebrek."

De regering wil het probleem aanpakken met meer tbs-plekken. Tussen nu en 2030 moeten er 200 behandelplekken bij komen. Daar is geld voor vrijgemaakt in de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Of het aantal echt gehaald wordt, hangt volgens het ministerie ook af van de vraag of er voldoende personeel geworven wordt en op lokaal niveau de benodigde vergunningen worden afgegeven.

De boot die begin september werd aangevallen door het Amerikaanse leger in internationale wateren bij Venezuela was mogelijk niet op weg naar de VS, maar naar Suriname. Twee bronnen binnen het Amerikaanse Congres hebben tegen CNN gezegd dat Suriname de eindbestemming was. Zij waren aanwezig bij een briefing van de marine-admiraal die de aanvallen heeft bevolen. Persbureau AP meldt het nieuws ook.

Volgens CNN werd op de briefing bekendgemaakt dat de "drugsboot" onderweg was naar een groter vaartuig, dat als eindbestemming Suriname had. "Volgens inlichtingen verzameld door de Amerikaanse strijdkrachten was het de bedoeling dat de aangevallen boot een 'ontmoeting' zou hebben met het tweede schip en drugs zou overbrengen, maar kon het leger het tweede schip niet lokaliseren", schrijft CNN.

Twee aanvallen

Op 2 september kregen Amerikaanse strijdkrachten de boot in het vizier. Omdat werd vermoed dat opvarenden drugs smokkelden richting de VS werd het vuur geopend, waarbij de boot werd opgeblazen. Kort erna werd een tweede aanval uitgevoerd, waarbij twee overlevenden die zich vastklampten aan het wrak van de boot werden gedood.

CNN schrijft dat de nieuwe informatie over eindbestemming Suriname het argument van de regering-Trump onderuithaalt dat het noodzakelijk was om de boot meerdere keren aan te vallen om de VS te beschermen tegen een "acuut gevaar". Zo schreef de president op de dag van de aanval dat "terroristen zich in internationale wateren bevonden en illegale drugs vervoerden, op weg naar de Verenigde Staten".

Volgens CNN zei marine-admiraal Frank Bradley op de briefing wel dat er nog steeds een mogelijkheid was dat de drugs uiteindelijk vanuit Suriname in de VS zouden zijn beland.

De aanval leidt al weken tot controverse in de Amerikaanse politiek. Critici wijzen erop dat het doden van schipbreukelingen een oorlogsmisdaad is.

President Trump deelde beelden van de aanvallen op zijn socialemediaplatform:

Afgelopen week kregen Congresleden uitleg van marine-admiraal Bradley. Hij zou hebben benadrukt dat minister Hegseth van Defensie geen bevel had gegeven om "iedereen te doden", wat eerder werd gesuggereerd door The Washington Post.

Hegseth zei ook al dat hij niet direct betrokken was bij de omstreden tweede aanval. Hij zag naar eigen zeggen de eerste aanval live, maar daarna zou hij zijn vertrokken. Hij zou pas uren later hebben gehoord dat Bradley bevel had gegeven voor een tweede aanval. Wel zegt Hegseth nog steeds achter die beslissing van Bradley te staan.

Bradley vertelde de Congresleden donderdag achter gesloten deuren dat hij opdracht gaf tot een tweede aanval op het wrak omdat volgens zijn bronnen er nog balen cocaïne in de romp lagen. Bradley zei dat het doel van de tweede aanval was om te voorkomen dat de cocaïne later door kartels kon worden geborgen.

De regering-Trump heeft meermaals gesteld de fatale aanvallen uit te voeren om Amerikanen te beschermen tegen dreigend gevaar. Ze zijn volgens hem onderdeel van een bredere antidrugs-campagne op zee. De aanval op 2 september was de eerste keer dat het Amerikaanse leger een vermoedelijke drugsboot volledig vernietigde. Inmiddels zijn meer dan twintig boten tot zinken gebracht en meer dan tachtig mensen gedood.

Bij de Zuid-Afrikaanse stad Pretoria zijn vannacht zeker elf doden gevallen bij een schietincident. Volgens de politie liggen veertien mensen in het ziekenhuis. De daders zijn spoorloos.

Het schieten gebeurde in een pand in Saulsville, ten westen van Pretoria. Onder de doden zijn twee tieners van 12 en 16, en een kind van 3. De anderen zijn volwassenen.

Volgens de politie waren er op zijn minst drie gewapende schutters die rond 04.00 uur het gebouw binnengingen. Er was een illegaal café gevestigd waar een groep mensen aan het drinken was. Het pand zou ook fungeren als hostel. De schutters schoten in het wilde weg, zegt de politie.

De hulpdiensten werden rond 06.00 uur gewaarschuwd. De politie is op zoek naar de daders. Over een motief is nog niets bekend.

Illegale bars

Illegale alcoholverkoop is in Zuid-Afrika een groot probleem. De politie meldt dat dit soort illegale bars vaker het toneel zijn van schietpartijen. Bij een grote operatie zijn dit jaar in een paar maanden bijna 12.000 van dit soort bars gesloten.