Vandaag is het proces tegen Damen gestart. De Nederlandse scheepsbouwer wordt verdacht van corruptie en het omzeilen van sancties tegen Rusland. In de rechtszaal sprak Damen alle beschuldigingen tegen.

Vijf vragen over de zaak tegen Damen.

Waarom wordt deze zaak met zoveel belangstelling gevolgd?

Met 35 scheepswerven wereldwijd is het Nederlandse familiebedrijf Damen een grote speler op het gebied van scheepsbouw. Naast schepen voor de commerciële vaart, is Damen de belangrijkste bouwer van schepen voor de Nederlandse marine.

Nederland kent tal van kleinere defensiebedrijven, maar Damen wordt beschouwd als een van de weinige Nederlandse producenten die in staat zijn om grote eindprodcuten te maken voor de krijgsmacht.

Voor marineschepen kan de Nederlandse staat maar moeilijk om Damen heen, maar bij een eventuele veroordeling voor corruptie komen opdrachten in gevaar.

Waar wordt Damen van verdacht?

Vandaag, bij de start van de zaak, is vooral stilgestaan bij de verdenking van corruptie. Damen zou bij handel in Azië, Afrika en Zuid-Amerika hebben gerommeld met de administratie. Daarmee zouden forse betalingen aan tussenpersonen zijn afgedekt.

"Damen betaalt agenten. Die handelwijze draagt het risico in zich dat commissiebetalingen deels worden gebruikt voor het betalen van lokale ambtenaren", zei het Openbaar Ministerie in de rechtbank Overijssel. In Brazilië en op Curaçao zouden steekpenningen zijn betaald aan ambtenaren.

Ook zegt het OM dat Damen misleidende informatie over deze betalingen gaf aan zijn verzekeraar. Grote deals in de scheepsbouw zijn risicovol en worden in Nederland verzekerd door Atradius. Om corruptie niet in de hand te werken, bepalen internationale richtlijnen dat er niet te veel mag worden betaald aan tussenpersonen. Atradius kijkt ook naar die richtlijn, maar zou dus op verkeerde been zijn gezet door Damen.

Hoe zit het met het omzeilen van sancties tegen Rusland?

In 2022, maar ook in de jaren daarna, zou Damen hebben gehandeld met Rusland. Dit ondanks Europese sancties tegen Rusland die waren aangescherpt nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen.

Volgens het OM heeft Damen opzettelijk goederen en technologie verkocht die kunnen bijdragen aan de versterking van Rusland. Het gaat om vaartuigen of onderdelen daarvan die direct of indirect werden verkocht. Damen zou dit doelbewust hebben gedaan: door onjuiste goederencodes te vermelden werd geprobeerd de sanctie te omzeilen.

"Damen heeft alleen nog geleverd waar het contractueeltoe verplicht was", zegt de advocaat van het bedrijf. Het zou juist geld zijn misgelopen door de sancties.

Wat zegt Damen?

Al sinds bekend is dat Damen voor de rechter moet verschijnen, zegt het bedrijf onschuldig te zijn. De scheepsbouwer denkt dat de zaak jaren gaat duren en heeft vertrouwen in een goede afloop. Wel verwijt Damen het OM dat het al acht jaar de tijd heeft genomen voor deze zaak.

De advocaat van Damen vergeleek het bedrijf met proefdieren in een lab. Het OM zou er op uit zijn om een groot bedrijf aan te pakken en ten voorbeeld te stellen. De advocaat stelt verder dat in de afgelopen maanden de beschuldigingen zijn afgezwakt, omdat er te weinig bewijs zou zijn.

Waarom komen de topbestuurders zelf voor de rechter?

Volgens het OM zijn onder andere vader en zoon Damen in de loop der jaren op de hoogte geweest van het gerommel met betalingen aan tussenpersonen. De bestuurders zouden in "toenemende mate kennis van de risico's" hebben gekend.

Het OM zei vandaag wél dat er geen concreet bewijs is gevonden waaruit blijkt de bedrijfstop zich persoonlijk bemoeide met de betalingen aan tussenpersonen of ambtenaren.

De persoonlijke beschuldigingen aan de topbestuurders zijn, in de ogen van Damen, misplaatst. "Het is met de haren erbij gesleept", zegt de advocaat. "Mensen worden vervolgd omwille van hun functie. Dit huiswerk gaat nooit een voldoende halen."

De verdediging van Damen heeft nog geprobeerd de zaak achter gesloten deuren te laten behandelen, omdat anders de verdachten "teveel persoonlijke schade oplopen" De rechter heeft het verzoek van de hand gewezen.

Er is nog geen datum bekendgemaakt voor de verdere inhoudelijk behandeling van de twee zaken. Wel verwacht het OM dat de zaak over de Russische sancties sneller zal gaan dan de corruptiezaak. "Die zaak is zeer omvangrijk vanwege het internationale karakter. Dat zal enige tijd in beslag nemen", zegt het OM.

Defensie heeft definitief 57 locaties aangewezen die het nodig acht voor uitbreiding van de activiteiten van de krijgsmacht. Het zijn in grote lijnen dezelfde locaties als waarvoor het kabinet in mei al een voorkeur uitsprak.

In december neemt het kabinet een definitief besluit over deze locaties.

Op acht punten is nog nader onderzoek nodig. Dat blijkt uit een opgave van defensie, die de NOS vandaag in handen kreeg.

Meest opvallend is de aanwijzing van vliegveld Lelystad als basis voor stationering van F-35's. De provincie Flevoland had eerder laten weten daar alleen mee akkoord te kunnen gaan als er ook burgerluchtvaart wordt toegestaan. Staatssecretaris Tuinman laat die beslissing over aan de politiek.

"Dit programma omvat de veiligheidsdeltawerken van Nederland, alles hoort bij elkaar. Daar kun je niet iets uithalen. Lelystad is de beste plek voor uitbreiding van de jachtvliegtuigcapaciteit. Maar het is wel duidelijk dat we daar nog wat werk te verrichten hebben," zegt Tuinman.

Welke locaties Tuinmans voorkeur hadden, maakte hij in mei al bekend. Sindsdien voerde hij talloze, soms moeilijke gesprekken met gemeenten, provincies en andere belanghebbenden. Op verschillende plekken moeten huizen of landbouwgrond worden onteigend of bedrijven verplaatst om ruimte te maken.

Extra onderzoek nodig

Voor acht locaties waar Defensie in de toekomst activiteiten wil ontplooien is wel nog extra onderzoek nodig. Zo moet voor legerplaats de Harskamp gekeken worden naar het gebruik van helikopters en is geluid nog een punt van aandacht op de vliegbases van Woensdrecht en Gilze-Rijen.

Nu Defensie eruit is, neemt het demissionaire kabinet in december een besluit over deze locaties. Daarna gaat het plan naar de Tweede Kamer. Als het parlement akkoord gaat, komt het project in de uitvoeringsfase.

Het ministerie wil bestuursakkoorden sluiten met lagere overheden. Die moeten vervolgens natuurvergunningen, bouwvergunningen en omgevingsvergunningen aanvragen. Belanghebbenden, zoals lokale overheden en particulieren, kunnen dan bezwaren indienen.

Defensie wil volgend jaar met de uitvoering beginnen. In 2040 moeten alle uitbreidingen en nieuwe locaties af zijn. De uitbreiding is volgens het ministerie nodig door de toenemende dreiging in de wereld, met name in het oosten van Europa.

Het topoverleg tussen China, Japan en Zuid-Korea, dat binnenkort zou plaatsvinden, is voorlopig van de baan. Dat bevestigt de Chinese woordvoerder van Buitenlandse Zaken. Volgens China "ontbreken de voorwaarden" voor een ontmoeting. Hiermee doelt Peking op de ruzie met Japan.

Eerder deze maand haalde de Japanse premier Sanae Takaichi de woede van de Chinezen op de hals door te zeggen dat een Chinees militair optreden tegen Taiwan een "existentiële bedreiging" voor Japan zou zijn. Onder bepaalde omstandigheden zou Tokio militair kunnen reageren. China, dat Taiwan als een afvallige provincie beschouwt, reageerde ongekend fel.

Het gebeurt wel vaker dat China z'n economische overwicht gebruikt om landen onder druk te zetten, en Peking doet dat nu ook met Japan.

Van overheidsdepartementen tot staatsbedrijven en culturele instellingen, alles wordt op een gecoördineerde manier in stelling gebracht om Japanse belangen te treffen. Maar ondanks die zware economische druk lijkt de Japanse premier Takaichi niet bereid haar woorden terug te nemen.

Economische maatregelen

Kort na de uitspraken van Takaichi kwam China met een negatief reisadvies voor Japan. De Chinese luchtvaartmaatschappijen maakten directe volledige terugbetaling mogelijk voor vluchten naar Japan die werden afgezegd. Honderdduizenden tickets werden geannuleerd. Vandaag werd bekend dat China alle vluchten op twaalf routes heeft geschrapt.

Daar bleef het niet bij. Vorige week stopte China per direct de import van bepaalde Japanse producten, waaronder vis en zeevruchten, en werden onderhandelingen over de heropening van de export van Japans vlees afgeblazen. Ook werden talloze optredens geannuleerd en studenten afgeraden in Japan te studeren. Chinezen vormen verreweg de grootste groep buitenlandse studenten in Japan.

Militaire spanning

Naast de economische maatregelen stuurde China kort na de uitspraken van Takaichi ook bewapende kustwachtvaartuigen naar de wateren rond de Senkaku-eilanden. Bovendien zou Japan een Chinese drone hebben waargenomen langs de kust van het Japanse eiland Yonaguni, dat op zo'n 110 kilometer van de Taiwanese kust ligt.

Maar de economische pressie van China lijkt niet het gewenste effect te hebben. In plaats van een stap terug te doen, zei de Japanse minister van Defensie afgelopen weekend, tijdens een bezoek aan een militaire basis, dat de plannen om raketten te stationeren op schema liggen.

Volgens de Japanse defensieminister is de uitbreiding van de militaire capaciteit bedoeld om Japan beter te kunnen verdedigen. Chinese beschuldigingen dat Japan hiermee de regionale spanningen aanwakkert, wees hij van de hand.

Opleving militarisme

De uitspraken van de Japanse defensieminister zijn koren op de molen van China, dat Japan al langer beschuldigt van een terugkeer naar militaristisch gedrag. Waar China met economische en militaire maatregelen een signaal aan Japan wil afgeven, richt het verhaal over een heroplevend Japans militarisme zich vooral op de eigen bevolking.

De staatskranten stonden de afgelopen dagen vol met spotprenten en artikelen waarin een directe lijn wordt getrokken tussen de uitspraken van Takaichi en het Japanse koloniale verleden. Daarmee speelt China in op een oud sentiment: het land werd lange tijd door Japan bezet, een periode die diep in het collectieve geheugen verankerd ligt.

Zo probeert de Chinese regering de nationale verontwaardiging aan te wakkeren en de steun onder de bevolking voor zijn harde koers te vergroten.

En die steun is nodig. Want de economische gevolgen van de maatregelen die China tegen Japan neemt, zullen op den duur mogelijk ook door de eigen bevolking worden gevoeld. Na de VS en Zuid-Korea is Japan de belangrijkste handelspartner van China.

Vrijdag stuurde de Chinese VN-ambassadeur Fu Cong een brief aan VN-secretaris-generaal Guterres, waarin hij stelt dat Japan zich schuldig maakt aan schending van het internationaal recht. Ook eist Fu dat Japan zijn "foutieve opmerkingen intrekt". Het Japanse ministerie van Buitenlandse Zaken noemde de Chinese aantijgingen en eisen volstrekt onaanvaardbaar en benadrukte nogmaals dat Japan zich onveranderlijk inzet voor vrede.

Op de G20-top in Zuid-Afrika afgelopen weekend zei Takaichi open te staan voor een dialoog met China: "We sluiten de deur niet. Maar het is belangrijk dat Japan duidelijk zegt wat gezegd moet worden." Japan lijkt dus voet bij stuk te houden.