Denemarken betaalt compensatie aan vrouwen uit Groenland die gedwongen anticonceptie kregen. Het Deense parlement heeft ingestemd met een voorstel van de regering voor individuele uitbetaling. De vrouwen krijgen per persoon omgerekend ruim 40.000 euro.

Tientallen jaren lang werd bij vrouwen en meisjes een spiraaltje geplaatst, vaak zonder hun toestemming of zelfs buiten hun medeweten. De Deense regering wilde daarmee de bevolkingsgroei in Groenland afremmen nadat de kolonie een gemeente was geworden.

Het schandaal kwam in 2022 aan het licht. Toen bleek dat duizenden meisjes en vrouwen vooral in de jaren 60 en 70 slachtoffer waren geworden van de maatregel. De campagne liep door tot zelfs nadat Groenland het zorgbeleid begin jaren 90 had overgenomen van Denemarken.

Verantwoordelijkheid nemen

De vrouwen die compensatie kunnen krijgen moeten in de periode 1960-1991 in Groenland hebben gewoond of in Denemarken op kostschool hebben gezeten. Ook moeten ze hun verhaal onderbouwen. Naar schatting 4500 vrouwen komen ervoor in aanmerking.

De Deense premier Frederiksen zegt in een schriftelijke verklaring: "We hebben onze ogen te lang gesloten voor het onrecht dat hun is aangedaan. We kunnen niet terugdraaien wat er is gebeurd, maar we kunnen wel onze verantwoordelijkheid nemen." In september maakte zij al persoonlijk excuses aan een aantal slachtoffers.

Wie live wil kijken naar een van de dertien regionale omroepen, kan dat vanaf volgend jaar ook doen via NPO Start. Dat heeft demissionair minister Gouke Moes (BBB) bekendgemaakt.

NPO Start is de streamingdienst van de publieke omroep. Nu zijn daar alleen programma's van de landelijke publieke omroepen te zien.

De uitzendingen van de regio's moeten "voor iedereen beter vindbaar en zichtbaar zijn", schrijft de minister in een brief aan de Tweede Kamer. Hij zegt dat regionale publieke omroepen "van groot belang voor de samenleving zijn, omdat ze inwoners voorzien van onafhankelijk nieuws, informatie en duiding".

Technisch eenvoudig

Omdat het volgens de NPO technisch nog niet mogelijk is om individuele regionale programma's terug te kijken, kiest Moes nu voor een "technisch eenvoudigere en snellere oplossing". Dat betekent dat de regionale omroepen live te zien zullen zijn op NPO Start.

Terugkijken van de uitzendingen is daarna maximaal zeven dagen mogelijk, meldt RTV Oost.

"We zijn er heel blij mee dat de regionale content nu voor een nog breder publiek toegankelijk wordt op een veelbekeken platform", reageert Cees Polman namens de dertien hoofdredacteuren van de regionale omroepen.

Online televisiekijken

Het besluit van de minister volgt na een omroep van Kamerleden Mohammed Mohandis (GroenLinks-PvdA) en Harmen Krul (CDA). "Een betere vindbaarheid van programma's verstevigt de positie van de regionale publieke omroepen", stelden zij eerder. De Kamerleden wezen erop dat jongeren, maar ook mensen in andere leeftijdsgroepen, steeds vaker online televisiekijken.

De minister zelf denkt dat niets het live doorzetten van het signaal van de regionale omroepen in de weg staat. Maar hij laat voor de zekerheid nu toch onderzoeken of de Mediawet moet worden aangepast, vooral als het gaat om de reclameregels. Daarna wordt snel duidelijk wanneer precies het aanbod van NPO Start wordt uitgebreid.

De Europese Commissie wil regels aanpassen die de aanleg van energieprojecten en verzwaring van het elektriciteitsnet in de weg zitten. Nu liggen veel van zulke projecten in Nederland stil vanwege de stikstofuitstoot die ermee gepaard gaat. De sector is blij met de plannen, al gaat het lang duren voordat er iets verandert.

De Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie, schrijft in een voorstel dat lidstaten ervoor moeten zorgen dat de snelle aanleg van elektriciteitsinfrastructuur "in geen enkel opzicht mag worden belemmerd door de tijdelijke uitstoot die vrijkomt bij de constructie".

De voorgestelde aanpassing van de stikstofregels is onderdeel van een breder pakket aan maatregelen van de Commissie. Dat is erop gericht hindernissen weg te nemen die de versterking van de energie-infrastructuur bemoeilijken. Het plan moet ook de energierekening van Europeanen verlagen en energie-afhankelijkheid van Rusland verminderen.

Wel uitstoot bij bouw, daarna juist minder

Bij de bouw van windmolens, hoogspanningsmasten en de aanleg van nieuwe kabels en buizen zitten stikstofregels nu nog in de weg. Doordat er jarenlang te veel stikstof is neergekomen in beschermde Natura 2000-gebieden, mag er van de rechter geen extra stikstof meer bij komen en liggen veel projecten stil.

Dat is tegenstrijdig, vinden bedrijven in de energiesector. Want hoewel er bij de bouw van energie-infrastructuur stikstof vrijkomt, leiden zulke projecten op termijn juist vaak tot mínder stikstofneerslag. Toch kan er ook voor dat soort projecten vaak geen vergunning worden afgegeven omdat de Nederlandse stikstofemmer al overvol zit.

Bouwvrijstelling

Tijdelijke stikstofneerslag vormde niet altijd een probleem voor het verlenen van vergunningen. Tot 2022 regelde de zogeheten 'bouwvrijstelling' dat stikstof die alleen vrijkwam tijdens het bouwen niet meetelde. Er hoefde alleen een vergunning te worden aangevraagd voor projecten die ook na de bouw nog stikstofneerslag op beschermde natuur veroorzaakten. Toen de Raad van State daar eind 2022 een streep door haalde, kwam de vergunningverlening verder stil te liggen.

Demissionair minister Hermans (Klimaat en Groene Groei) pleit al langer voor aanpassing van de stikstofregels voor dergelijke projecten. Ze vroeg haar Europese collega's in september nog om een uitzondering op de stikstofregels voor elektriciteitsinfrastructuur die slechts tijdelijk stikstof uitstoten. Daar is de Europese Commissie het dus mee eens.

Directeur Huibert Baud van de grootste regionale netbeheerder Liander is blij dat de Commissie nu met het voorstel komt. "Alleen al bij Liander leidt de stikstof-impasse tot vertraging bij ruim 300 projecten. Met ruim 14.000 grote klanten op de wachtlijst in Nederland is elke barrière die de bouw vertraagt er één te veel."

Ook de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) juicht het plan toe. "Ik denk dat dit voorstel voor Nederland een doorbraak kan opleveren", reageert NVDE-voorzitter Olof van der Gaag. "Hierdoor zouden honderden energieprojecten weer door kunnen. Dat hebben we nodig."

Vervolgstappen

Toch zal het nog een tijd duren voordat het voornemen in de praktijk wordt gebracht. Het voorstel is nog niet definitief. Hoe het bijvoorbeeld naar de Nederlandse situatie wordt vertaald en welke regels er moeten worden aangepast, zegt de Commissie nog niet.

Als er een definitief plan ligt, gaat dat eerst naar het Europees Parlement. Wanneer dat gebeurt, is niet bekend. Daarna moeten de EU-lidstaten zich nog over het voorstel buigen.