Twee weken geleden tekenden de presidenten van Rwanda en de Democratische Republiek Congo een vredesakkoord. Maar sindsdien loopt het conflict in het oosten van Congo alleen maar verder uit de hand.

"Steeds opnieuw worden er ergens handtekeningen gezet, maar hier in Oost-Congo merken we er niets van", vertelt fotograaf Moses Sawasawa aan de NOS. "Wij Congolezen denken dat het doel van dit plan veel verder gaat dan het stoppen van geweld. De VS willen vooral toegang tot mineralen zoals coltan, kobalt en goud."

Al decennialang woedt er in het oosten van de Democratische Republiek Congo een bloedige strijd. Het Congolese leger vecht tegen allerlei gewapende groepen om macht, land en bodemschatten. Het gevolg is een enorme humanitaire crisis. Eén van die groepen, de door Rwanda gesteunde M23, startte begin dit jaar een offensief waarbij belangrijke steden als Goma en Bukavu werden ingenomen. Vorige week namen ze, een stuk zuidelijker, de strategisch gelegen stad Uvira in, op de grens met Burundi.

Vlak nadat M23 Uvira veroverde, arriveerde Sawasawa in de stad om de gevolgen van de overname op camera vast te leggen. De strijders oogden blij, met Uvira in handen hadden ze de controle over de landgrens tussen Congo en Burundi. Daarbij zou de groep nu sneller toegang hebben tot gebieden met veel kobaltmijnen, verder zuidwaarts.

De fotograaf zag hoe mensen massaal op de vlucht sloegen, op zoek naar veiligheid. "De sfeer in de stad was gespannen, en de achtergebleven inwoners waren bang", vertelt Sawasawa. Bang voor de uitbreiding van gevechten, maar ook bang voor het verlies van hun inkomen omdat winkels bijvoorbeeld niet open konden.

Druk opvoeren

"Rwanda's acties in Oost-Congo zijn een duidelijke schending van het vredesakkoord", benadrukte de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken na de inname van Uvira. Begin deze week schreef een woordvoerder van M23 op X dat hun troepen zich zouden terugtrekken uit de stad. Het binnentrekken van Uvira, zo kort na het bezoek van de Rwandese president Kagame aan Washington, ging de Amerikanen blijkbaar te ver, zegt Richard Moncrieff, directeur Grote Meren gebied van de International Crisis Group: "Vermoedelijk heeft Washington daarna de druk op Rwanda opgevoerd, zodat M23 de stad zou verlaten. Maar wat er precies gezegd is, is niet bekend."

Volgens Moncrieff is de terugtrekking van M23 opmerkelijk: "Nog steeds ontkent Rwanda aanwezig te zijn in Oost-Congo, en tot nu toe heeft het steeds geweigerd om troepen terug te trekken. Dit is de eerste keer dat de rebellenbeweging water bij de wijn doet na diplomatieke druk."

Het gaat de beweging dan ook voor de wind. Ze blijven oprukken, verdienen veel geld met het delven van grondstoffen en worden daarbij bijgestaan door Rwanda. "M23 heeft nauwelijks redenen om te stoppen", zegt Moncrieff.

Harde hand

Terugtrekking uit Uvira of niet, Sawasawa is sceptisch en zegt dat de inwoners van het gebied weinig vertrouwen hebben in welke vredesovereenkomst dan ook. "Langs de frontlinies houden de gevechten aan, vluchtelingenkampen zijn overvol en er heerst honger."

Daarbij is het leven er in de gebieden waar M23 de dienst uitmaakt alleen maar uitdagender geworden. Sawasawa woont in Goma, waar de rebellen bijna een jaar geleden met geweld binnentrokken. "Het dagelijkse leven lijkt redelijk normaal en er wordt niet meer gevochten, maar mensen ervaren veel stress", vertelt hij. "Inwoners hebben geen bewegingsvrijheid, er zijn handelsbeperkingen en veel mensen zijn bang om te zeggen wat ze denken."

Ook Moncrieff zegt dat M23 met hard hand regeert. "Op sommige vlakken zijn ze efficiënter dan de Congolese regering, maar er heerst absoluut een klimaat van angst."

"Eindelijk komt er vrede, op een plek waar al zo lang wordt gevochten", zei Trump begin deze maand trots, na de ondertekening van weer een nieuw vredesakkoord. En: "Ze gaan elkaars handen vasthouden en economisch profiteren van de VS, zoals elk ander land doet". Hij doelde daarmee op de afspraak dat Amerikaanse bedrijven grondstoffen gaan delven, die nodig zijn voor de productie van bijvoorbeeld mobiele telefoons en elektrische auto's.

"Naast het verder oppoetsen van Trumps imago als 'vredespresident', staan commerciële belangen voorop", zegt Moncrieff. "En om een veilig investeringsklimaat te creëren, is vrede noodzakelijk."

Volgens Sawasawa is het in Washington gesloten vredesakkoord daarom eigenlijk een businessdeal. "De VS geeft niet om het decennialange lijden van Congolese burgers. De enige reden waarom ze rust en stabiliteit willen in deze regio, is omdat ze dan beter zaken kunnen doen."

Vandaag was de kortste dag van het jaar. De zon stond vanmiddag om 16.03 uur Nederlandse tijd precies boven de Steenbokskeerkring op het zuidelijk halfrond. Na vandaag draait het noordelijk halfrond langzaam weer naar de zon toe. De eerste weken neemt de daglichtperiode maar heel langzaam toe, en toch kan je deze week het idee krijgen dat het heel snel gaat met het langer worden van de dagen.

Dat komt doordat het in de loop van deze week heel zonnig wordt. Juist doordat de zon in de winter zo laag staat, ervaar je een heel groot verschil in daglicht tussen bewolkte en zonnige dagen.

De komende weken worden de dagen langzaam weer langer. Iedere dag met hooguit een minuut. Maar dat merk je maar nauwelijks. Het verschil tussen een bewolkte dag en een zonnige dag in je beleving van de daglengte is veel groter.

Zonlicht

Op een bewolkte dag is er de hele dag maar weinig licht. Die hoeveelheid zonlicht wordt uitgedrukt in watt per vierkante meter. Midden op een bewolkte winterdag gaat het om ongeveer 40 tot 60 watt per vierkante meter. Al vanaf 14.30 of 15.00 uur is er minder dan 20 watt per vierkante meter zonlicht over. Vanaf dat moment ervaar je buiten al dat het schemerig wordt.

Maar op een zonnige winterdag is er midden overdag ongeveer 250 watt per vierkante meter, bijna vijf keer zo veel als op een bewolkte dag dus. Bovendien is er om 15.00 uur nog steeds zo'n 120 watt per vierkante meter over. Pas na vieren duikt de hoeveelheid zonlicht onder de 20 watt per vierkante meter, dat is dus bijna anderhalf uur later dan op een bewolkte dag. Daardoor lijken zonnige winterdagen veel langer licht.

Maandag krijgen we te maken met veel sluierbewolking, maar de zon schijnt er redelijk doorheen. Alleen in het noordoosten is het vooral grijs.

Dinsdag wordt het al wat kouder, en tegen de trend in is er dan vrij veel bewolking. Vanaf woensdag gaat de zon steeds vaker schijnen, en op beide kerstdagen wordt het behoorlijk zonnig, van zonsopgang tot zonsondergang. Tegelijk wordt het ook wat kouder.

's Nachts gaat het vanaf woensdag licht vriezen, en op een paar plekken wordt het misschien -5 of -6 graden. Overdag, dankzij de kracht die de laagstaande zon toch nog heeft, wordt het 1 tot 3 graden boven nul. De kans op een witte kerst is trouwens vrijwel nihil. Er zijn geen wolken, en dus ook geen sneeuw.

Ook na de kerst lijkt het nog even koud en zonnig te blijven, maar de weersverwachting is voor die lange termijn nog wel onzeker.

De Oostenrijkse kunstenaar Arnulf Rainer is op 96-jarige leeftijd overleden. Hij groeide na de oorlog uit tot een van de meest geroemde moderne kunstenaars door zijn Übermalungen, waarbij hij werken van zichzelf en anderen haast onherkenbaar bewerkte.

Rainer werd in 1929 geboren in de buurt van Wenen. Hij ontwikkelde zich volgens eigen zeggen in een kunstzinnig vacuum, omdat zijn land door de Eerste en Tweede Wereldoorlog aansluiting met de internationale kunstwereld was verloren. Hij werd in zijn jeugd tot twee keer toe aangenomen aan prestigieuze kunstopleidingen, maar vertrok meteen weer uit onenigheid met de docenten. Zijn tijd in een nazi-internaat had in hem vooral opstandigheid losgemaakt.

Aanvankelijk voelde hij zich aangetrokken tot de Franse surrealisten, tot hij zijn held André Breton in levende lijve ontmoette op een Frankrijkreis. Teleurgesteld in de in zijn ogen gezapige kunstenaar richtte hij zich voortaan op meer abstractere kunst, geïnspireerd door Pollock en De Kooning. Dat leidde uiteindelijk tot de unieke anti-kunst van zijn Übermalungen.

'Iconofiel'

Rainer nam het liefst een bestaande afbeelding om daar zijn eigen draai aan te geven. Verwoed bedekte hij het oorspronkelijke beeld met verf, pen of houtskool, vaak tot er nauwelijks iets meer door de overschildering heen was te zien. Rainer zei ooit dat een leeg vel papier hem niet inspireerde.

Een iconoclast wilde Rainer zichzelf evenwel niet noemen, juist een iconofiel. "Ik schilder een schilderij niet over omdat ik het haat, maar omdat ik ervan hou. Het is een versmelting, geen vernietiging. Vergelijk het met een huwelijk."

Voor zijn werken gebruikte Rainer foto's van de verwoestingen in Hiroshima, afbeeldingen van beroemde dodenmaskers, zelfportretten van Rembrandt en Van Gogh, kiekjes van zijn babydochter Carla of selfies waarop hij grimassen trekt. "Ik bewerk in een zenuwachtige roes een stapel foto's tot ik er genoeg van heb, daarna bekijk ik alles rustig en wat niet goed is, gaat weg. Van de honderd blijven er meestal dertig over."

Er waren critici die er schande van spraken dat hij meesterwerken of kruisbeelden zo ontsierde, heiligschennis heette het. In 1961 werd hij veroordeeld omdat hij een werk van collega Helga Pape na een prijsuitreiking op zijn eigen wijze onder handen had genomen.

Anderen zagen er een commentaar in op het na-oorlogse Oostenrijk, of meditaties over vergankelijkheid en modern beeldgebruik. Rainer vertegenwoordigde zijn geboorteland op de Biënnale van Venetië in 1978 en zijn werk werd tentoongesteld in het Guggenheim en het Centre Pompidou.

In Nederland was hij onder meer in het Van Abbemuseum en het Haags Gemeentemuseum te zien. In 2009 kreeg hij in zijn geboorteplaats Baden een eigen museum.

Outsiderart

Rainer zette zich als verzamelaar ook in voor de art brut, of outsider-art, werk van kunstenaars aan de randen van de maatschappij, zoals psychopaten, schizofrenen of gevangenen. De kunstenaar voelde zich verwant met die vaak eveneens autodidacte collega's: "Ik onderscheid me van een geesteszieke doordat ik mijn ervaringen op een begrijpelijke manier kan overbrengen."

Terugblikkend zei hij zelf ook vaak miskend te zijn. "Van mij zei men altijd: dat is een waanzinnige, een gek. Maar ik antwoordde: bewijs het maar eens! Het is alleen een kwestie van tijd. En ik heb gelijk gekregen."