Nivea, Biodermal of het Etos-huismerk: bijna elk cosmeticamerk verkoopt wel een product met sheaboter erin. Dit plantaardige vet wordt gewonnen uit de noten van bomen die voornamelijk in West-Afrika groeien. Maar deze bomen verkeren in zwaar weer.

Door klimaatverandering worden neerslagpatronen in de regio grilliger, wat betekent dat het langere tijd droog is of er soms juist heel veel regen valt. Daar kunnen de bomen niet goed tegen. Zij leveren minder vruchten op, waardoor er minder sheaboter beschikbaar is. Deze schaarste drijft de prijs omhoog.

Maar niet alleen de productie loopt gevaar, de tegenvallende oogst heeft ook gevolgen voor de 16 miljoen vrouwen in de Sahelregio die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van de shea-industrie.

'Sheabelt'

Sheaboter, ook bekend als karitéboter, is een eeuwenoud product voor huidverzorging. Het vet wordt gewonnen uit de noten van de sheaboom. Dit zijn savannebomen die inheems zijn in West-Afrika en groeien in de zogeheten 'sheabelt'.

Het verzamelen van de vruchten en de verwerking ervan is het werk van vrouwen. Aan het maken van sheaboter uit de pitten gaat een tijdrovend,ambachtelijk proces vooraf: na het verwijderen van de noot uit de vrucht drogen de vrouwen de noten in de zon. Daarna roosteren ze de noten, malen ze die fijn en mengen en kneden ze de noten met water. Zo ontstaat een romige pasta die wordt gekookt en langzamerhand verandert in ivoorkleurige tot lichtgele boter.

Sheaboter wordt ook wel 'women's gold' genoemd, omdat traditioneel alleen vrouwen de vruchten en bomen mogen aanraken.

Bij exporteur The Savannah Fruits Company in Tamale (Ghana) werken meer dan 48.000 vrouwen, verspreid over Ghana, Ivoorkust, Burkina Faso en Mali. In de twee laatstgenoemde landen erkennen de militaire leiders de economische waarde van sheabomen niet, zegt hoofd marketing Obed Dadzie. Vandaar dat de bomen daar worden gekapt om als brandhout te worden gebruikt.

Volgens The Global Shea Alliance verdwijnen er jaarlijks meer dan 8 miljoen sheabomen door houtkap. Zonde, vindt Dadzie. "De productie en oogst van shea worden al ernstig verstoord. Geen enkele leverancier in de sector kan de wereldwijde vraag nog bijbenen door de gevolgen van klimaatverandering."

Tijdens het regenseizoen, dat in Ghana in mei begint, valt er tegenwoordig nauwelijks of zeer onregelmatig neerslag. Daardoor groeit de boom slecht en gaat de kwaliteit van de noten achteruit. Een onderontwikkelde noot bevat minder vetten en levert dus minder sheaboter op.

"Als we nu niets doen, kan de trend van teruglopende producties die zich de afgelopen jaren heeft afgetekend, zich doorzetten en kan het een heel groot probleem worden", zegt Dadzie. "Shea gaat verder dan boter; er zit een heel voedselsysteem achter. Sheabomen zorgen namelijk voor schaduw, waardoor andere gewassen, zoals gierst, beschermd worden tegen de felle zon."

Mustafa Gerima, milieuactivist in het noorden van Uganda, zet zich in voor het behoud van sheabomen in natuurgebieden. Hij herkent de problemen die Dadzie beschrijft. "Dertig jaar geleden kregen we onze eerste regen van het jaar al in april of mei; nu valt die pas in juli."

Volgens Gerima leverde een boom 30 jaar geleden nog zo'n 70 kilo sheaboter op; tegenwoordig is dat nog maar 17 kilo.

Dadzie zegt dat de tegenvallende oogst grote gevolgen heeft voor vrouwen, die met het werk geld verdienen. Daarmee kunnen zij hun kinderen naar school sturen en voeden.

Ook in Nederland merken importeurs de tekorten, terwijl de vraag juist blijft toenemen. Altagracia Kotzebue is eigenaar van Urban Africa Naturals. Haar bedrijf verkoopt al zo'n tien jaar producten waarin sheaboter zit. "Sheaboter wordt steeds populairder omdat het een natuurlijk product is, vegan bovendien. Consumenten zijn steeds bewuster bezig wat ze op hun huid smeren, sheaboter past daarbij."

Als zij naar haar leverancier in Noord-Ghana reist, merkt ze dat het regenseizoen daar verstoord is. "Het savannelandschap is de ideale voedingsbodem voor de sheaboom, maar dan mag het niet te veel regenen. Soms valt er ineens heel veel regen, waardoor de grond drassig wordt."

Ook Jeroen Weijs, importeur bij Butterwise, merkte het afgelopen seizoen grote tekorten van sheanoten, die hij afneemt via The Savannah Fruits Company.

Hij hoopt dat de situatie op de savanne snel verbetert, want producten "gebaseerd op shea" winnen terrein op de Nederlandse markt. "Soms bevatten ze slechts 4 procent shea of worden ze verkocht als biologische shea. Dat is vaak misleidend voor consumenten, want er is een wildgroei aan 'biologische labels' voor de cosmetica."

Maar diegene die het hardst worden getroffen zijn de vrouwen "die voor ons de shea boter maken", zegt hij. "Zonder regen hebben ze geen inkomen."

In Ede is een automobilist ingereden op een groepje mensen. Daarbij zijn vier mensen gewond geraakt, onder wie de bestuurder. Eén persoon die werd overreden raakte zwaargewond.

Volgens de politie lijkt het om een ruzie te gaan. Het zou daarbij gaan om een conflict in de relationele sfeer. Vlak voor het incident kreeg de politie een melding dat er een vechtpartij gaande was in het centrum van Ede.

Na het conflict zou de persoon ingereden zijn op de personen. De bestuurder van de auto is aangehouden.

Er kwamen meerdere ambulances naar de plaats van de aanrijding. De politie heeft het gebied, vlak bij station Ede Centrum, afgezet.

De Oekraïners hebben het moeilijk deze dagen, door de aanhoudende Russische agressie. Als gevolg van drone- en raketbeschietingen hebben ze maar enkele uren elektriciteit per dag. Overal in Kyiv en in veel andere steden ronken generators, om nog een beetje stroom op te wekken.

In de Oekraïense hoofdstad is het deze winter vaak koud en donker, maar in het Podil Theater in het centrum is het aangenaam warm en licht. De geteisterde bevolking kan hier voor even het gevoel hebben dat het leven normaal is.

Theater als revalidatiecentrum

In de foyer verzamelt zich het publiek voor een matineevoorstelling: Het Proces van Kafka staat op het programma. De theaterliefhebbers nippen aan champagne voordat ze hun stoelen opzoeken. Niets wijst erop dat de meesten afgelopen nacht waarschijnlijk geen oog hebben dichtgedaan als gevolg van een van de zwaarste bombardementen tot dan toe.

Een jonge vrouw vertelt dat ze vaak naar het theater gaat. "Soms zelfs meerdere keren per week. Het theater is de beste manier om even weg te zijn van wat er 's nachts gebeurt. Ik krijg energie van het levendige spel van de acteurs. Ik vind dat fijn."

De directeur van het Podil Theater is acteur en regisseur Bohdan Benjoek: "Elke dag is de zaal vol. We verkopen kaartjes voor twee maanden vooruit. Het theater is ook een revalidatiecentrum geworden. Mensen komen hier om emotioneel tot rust te komen van de wereld om hen heen."

Topacteur gesneuveld

Het gaat dus goed met theater, dat voorheen overleefde op subsidie. Maar het vervullen van die therapeutische rol gaat niet vanzelf. "Afgelopen nacht werd er geschoten, kinderen verstopten zich. En wij zijn eraan gewend geraakt. Ik reageer er helaas niet meer op. Dat kan ook niet, want anders verander ik in een wezen dat voor alles bang is. Terwijl wij hier moeten glimlachen."

Dat wordt er niet gemakkelijker op. De oorlog is ook doorgedrongen in het Podil Theater, dat afgelopen zomer een van zijn belangrijkste acteurs verloor: Joera Felipenko. Hij nam vrijwillig dienst en werd dronepiloot aan het front bij Charkiv. Bij een verplaatsing werd hij gedood door een Russische drone.

Benjoek: "Ik zat in mijn kantoor toen Joera binnenkwam en vertelde dat hij over drie weken zou gaan vechten en vroeg of ik vervangers kon regelen voor de voorstellingen waarin hij speelde. Hij speelde hoofdrollen, het is ongelooflijk moeilijk om daar vervangers voor te vinden. Maar ik zei: ik kan alleen maar voor je op mijn knieën gaan zitten voor wat je doet."

De theaterdirecteur vroeg zijn belangrijkste acteur niet naar zijn motivatie. "Hier verwachten we allemaal, van elke burger van Oekraïne, dat hij zo'n beslissing neemt. We moeten wel. Iemand moet ons beschermen. We begrijpen dat deze oorlog lang gaat duren, er komt geen einde aan. We hebben altijd van de Russen verloren. En nu is er één kans, als we Europa aan onze kant houden."

Felipenko lag opgebaard in de foyer van het theater, waar zijn weduwe Kateryna Motrytsj vertelt over haar verlies: "Ik ga naar een psychotherapeut. Ik neem antidepressiva. Ik verwerk mijn verlies openlijk. Ik doe mijn uiterste best om ermee om te gaan."

Motrytsj is influencer en post veel op Instagram over haar leven: "Ik deel dit allemaal omdat het onderwerp dood en verlies erg taboe is en veel mensen er niet over willen praten en niet weten hoe ze erover moeten praten."

Net als de theaterdirecteur steunde zij volledig het besluit van Felipenko: "In het normale leven, als we het over een leger hebben, moeten natuurlijk militairen oorlog voeren. Maar we leven niet in het normale leven. Rusland heeft ons aangevallen en we hebben geen andere keuze."