Meta, het moederbedrijf van Facebook en Instagram, wil met zijn volgende Artificial Intelligencemodel flink uitpakken. Net als andere modellen die in ontwikkeling zijn zal dat niet alleen tekst, maar ook video's, afbeeldingen en geluid kunnen genereren. Meta wil het model toepassen in verschillende producten, zoals smartphones en smart-glasses.

Voor gebruikers in de Europese Unie is er alleen een probleem: Meta heeft besloten het model daar voorlopig niet uit te brengen. Als reden noemt het bedrijf van Mark Zuckerberg "de onvoorspelbare aard van de Europese wetgeving".

Apple gaf enkele weken geleden al dezelfde reden om enkele nieuwe toepassingen van de iPhone, die gebruikmaken van kunstmatige intelligentie, niet in de EU beschikbaar te stellen.

Dreigt de Europese Unie op achterstand te komen in de AI-race? Of zijn dit dreigementen van bedrijven die niet houden van regels, en druk willen uitoefenen op Europa?

Nieuwe Europese regels

Spanningen tussen de EU en de Meta zijn er al langer, bijvoorbeeld over de Europese privacyregels. Om zijn AI-model te trainen op specifieke culturele en taalkundige gewoontes per land, wilde Meta gebruik maken van Facebook- en Instagramposts van Europese gebruikers. De privacy-waakhonden van verschillende landen hebben echter geoordeeld dat dat in strijd is met de Europese privacywetgeving en eisten dat Meta er - althans voorlopig - mee zou stoppen.

Maar niet alleen de privacywetgeving zit de grote techbedrijven dwars. De EU toonde zich de afgelopen jaren een voorloper in wetgeving voor nieuwe technologie. Dit jaar werd de Digital Markets Act van kracht, die moet voorkomen dat grote techbedrijven hun macht misbruiken.

Op 1 augustus gaat de gloednieuwe AI-wet in, die het gebruik van artificiële intelligentie juridisch regelt. Beide wetten worden in fases uitgerold, waarbij de Europese Commissie bepaalt hoe de regels precies worden toegepast.

Niet alleen drukmiddel

Dat Meta en Apple juist nu dreigen om diensten te onthouden aan de EU, is niet toevallig, zegt Kim van Sparrentak (GroenLinks-PvdA). Zij onderhandelde als Europarlementariër over de nieuwe AI-wet. "Op dit moment wordt in Brussel geschreven aan de gedragscode waaraan alle AI-modellen in de toekomst moeten voldoen. Door hier nu mee te komen, voeren ze de druk op."

Toch zal de dreiging om AI-toepassingen weg te houden van de Europese markt niet alleen een drukmiddel zijn, vermoedt Lisanne Hummel, die aan de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar de macht van grote techbedrijven.

"Het zijn echt veel nieuwe regels waar die bedrijven rekening mee moeten houden. Op bepaalde punten zijn het logische, makkelijke regels. Maar wat bijvoorbeeld de transparantie van AI-systemen betreft wordt het toch moeilijker. Vaak weten de bedrijven zelf niet precies wat er zich in hun AI-model afspeelt. Als de EU dan vraagt om heel transparant alle acties in kaart te brengen die dat model uitvoert, is het de vraag of ze die verplichting meteen kunnen naleven."

Als Meta's nieuwe model hier niet gelanceerd wordt, kan er "een gat te ontstaan tussen de technologie die in Europa beschikbaar is tegenover de rest van de wereld", zei vice-beleidsdirecteur van Meta Rob Sherman tegen de Financial Times. Hij waarschuwt dat dat nadelig kan zijn voor Europese bedrijven en consumenten.

Maar Europarlementariër Van Sparrentak vermoedt dat dat wel zal meevallen. "Europa is het rijkste continent ter wereld, met vierhonderd miljoen consumenten en een heleboel bedrijven. Techbedrijven willen toegang tot die markt. Wij zeggen alleen dat ze zich daarvoor wel aan onze regels moeten houden."

Privacy van burgers beschermen

Ook onderzoeker Lisanne Hummel betwijfelt of techbedrijven hun AI-technologie echt zullen weghouden van de Europese markt. "Op korte termijn is het voor hen misschien lastig om aan sommige regels te voldoen, maar op de lange termijn moet het wel haalbaar zijn."

Met de nieuwe wetgeving heeft de EU een keuze gemaakt, zegt Hummel: "Wil je alle nieuwe technieken meteen als eerste, of vind je het belangrijker om bijvoorbeeld de veiligheid en privacy van burgers te beschermen? De EU kiest voor dat laatste."

Bij het uitwerken van de nieuwe wetten stelt de Europese Commissie zich voorlopig weinig toegeeflijk op ten opzichte van de grote techbedrijven, merkt zij. "Het lijkt er voorlopig op dat de Commissie stevig vasthoudt aan de nieuwe regels en ze streng wil handhaven."

Het TGV-treinverkeer in Frankrijk herstelt stapsgewijs van de sabotageacties van gisteren. Spoorwegmaatschappij SNCF zegt dat de situatie geleidelijk terugkeert naar normaal. Wel blijft op een deel van het hogesnelheidstraject het treinverkeer tot en met zondag ontregeld.

Op de openingsdag van de Spelen was op drie trajecten brand gesticht. Op een andere plek werd sabotage voorkomen. Dankzij reparatiewerkzaamheden rijden TGV's in het oosten vanmorgen weer volgens de dienstregeling, laat de spoorwegmaatschappij weten in een update.

Oplopend tot 2 uur vertraging

Maar op de twee westelijke trajecten zijn de problemen nog niet voorbij. Vanmorgen reden drie op de tien treinen niet. De hogesnelheidstreinen die wel gaan, hebben tot twee uur vertraging. In het noorden is het treinverkeer naar verwachting tot en met morgen ontregeld. Eén op de vijf TGV's op dit traject valt uit.

Naar verwachting is maandag de situatie op het spoor weer normaal, zegt de Franse minister van Transport. Het vervoer van olympische sporters wordt door de nationale spoorwegmaatschappij gegarandeerd. Voor zover bekend heeft de sabotageactie geen invloed gehad op de openingsceremonie. Nog altijd is onduidelijk wie achter de vernielingen zitten en wat hun motief was.

20 jaar cel

De daders riskeren een celstraf oplopend tot 20 jaar en een geldboete van honderdduizenden euro's. De openbaar aanklager maakte dat gisteren bekend bij de aanvang van het onderzoek naar de brandstichting.

Eurostar heeft nog geen nieuwe informatie gegeven over de problemen met hun internationale treinen. Gisteren zei de maatschappij dat ongeveer een kwart ervan uitvalt dit weekend. Ook moeten reizigers naar Londen, Parijs of Lille rekening houden met zo'n 1,5 uur vertraging.

De Europese Unie heeft de neonazibeweging The Base op zijn lijst van terroristische organisaties gezet. Het is verboden om er nog geld naar over te maken en bankrekeningen in Europa zijn geblokkeerd.

"The Base streeft naar een samenleving waarin witte mensen dominant zijn en waar geen plek is voor mensen die zij als fout of anders zien", zegt Willemijn Kadijk, onderzoeker naar radicale bewegingen en extremisme bij onderzoeksbureau NTA. "Denk aan lhbti'ers, Joden, mensen van kleur en politieke tegenstanders als liberalen en sociaaldemocraten."

Om dat doel te bereiken wil de beweging een burgeroorlog ontketenen die de samenleving doet instorten, zodat zij op de brokstukken daarvan de door hen gewenste samenleving kunnen opbouwen.

Vlam in de pan

"Die ineenstorting willen ze stimuleren door maatschappelijke onrust te veroorzaken door het plegen van aanslagen", zegt Kadijk. "Daarbij is het wel goed om te beseffen dat vanuit het wereldbeeld van rechtsextremisme de samenleving echt 'droog' is, brandhout is. Dat een vlam in de pan genoeg kan zijn."

"Een andere manier om die ineenstorting te stimuleren is verdeeldheid zaaien, polariseren, door de ene keer op posters tot invoer van de sharia op te roepen en een week later tot uitzetting van alle moslims."

Aanslag op politici

The Base is in 2018 opgericht door de in Rusland wonende Amerikaan Rinaldo Nazzaro. De groep is vooral in de VS actief, maar wist dankzij internet ook buiten de VS aanhang te werven, ook in Nederland.

Nieuwsuur liet in 2021 zien hoe leden van The Base en van een gelijksoortige organisatie zich voorbereiden op een gewelddadige strijd. In chatgroepen werd over aanslag op Nederlandse politici gesproken en grote rechtsextremistische terreuraanslagen, zoals die in Christchurch in Nieuw-Zeeland in 2019, werden geprezen.

In 2021 zijn in Nederland twee leden van The Base veroordeeld voor deelname aan een terroristische organisatie en opruiing tot een terroristisch misdrijf. De toen 20-jarige Fabio I. had in chatgroepen gezegd dat Joden, "negers", homo's en pedoseksuelen moesten worden neergemaaid.

Ook wilde hij dat nazi's politieke partijen zouden infiltreren en die dan zouden overnemen. Hij kreeg een celstraf van 24 maanden, waarvan 18 maanden voorwaardelijk, en een werkstraf van 240 uur.

De toen 21-jarige Steven V. had in chatgroepen waarin over aanslagen op de politie werd gesproken gezegd dat hij drie fietsroutes kende die toenmalig premier Rutte naar zijn werk nam. Hij kreeg een werkstraf van 240 uur.

Serieus nemen

Kadijk weet niet hoe groot de aanhang van dit soort groepen op dit moment is. Het is lastig om dat vast te stellen omdat deelnemers hun identiteit verborgen houden. De Nationaal Coördinator Terrorismedreiging en Veiligheid (NCTV) zegt dat in Nederland waarschijnlijk een paar honderd mensen actief zijn in het rechts-extremistische online milieu. Dat zijn voornamelijk minderjarige of jongvolwassen mannen."

Bewegingen als The Base, die met terroristisch geweld een rassenoorlog willen bespoedigen, zijn decentraal georganiseerd.

"Elke dag, elke week is er weer een of andere tiener die besluit om weer een nieuwe groep op te zetten, met een nieuwe naam", zegt Kadijk. "Maar we moeten het wel serieus nemen, want dat kan allemaal wel nare gevolgen hebben."

In de VS, het Verenigd Koninkrijk en Canada staat The Base al langer op de terrorismelijst.